Powoli zaczynamy planować wyjazdy wakacyjne. Czasem pojawia się w związku z tym problem językowy – niezależnie od tego, gdzie planujemy spędzić urlop – bo nie wiemy, czy jedziemy na czy do.  

Przyimki do i na są nieodmiennymi częściami mowy. Łączą się tylko z rzeczownikiem lub wyrazem o podobnej funkcji i rządzą odpowiednimi przypadkami.

Połączenia przyimka do z rzeczownikami

Przyimek do łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu i wyraża ruch w kierunku konkretnego miejsca, np. 

Wsiąść do pociągu (nie: w pociąg). 

W takich wyrażeniach przyimka do używa się wtedy, gdy miejsce, gdzie się znajduje przedmiot, oznaczy się przyimkiem w z miejscownikiem, np.:  

idę do szkoły (bo jestem w szkole), ale: na uniwersytet (bo studiuję na uniwersytecie); 

jadę do Wielkopolski, bo mieszkam w Wielkopolsce;
jadę do Gdańska, bo mieszkam w Gdańsku;
jadę do Pragi, bo mieszkam w Pradze;
jadę do Polski, bo mieszkam w Polsce.

Ważne

Oczywiście nie obejdzie się bez wyjątków. Przyimka do nie stosuje się w odniesieniu do pasm górskich oraz nazw regionów zakończonych na –skie i -ckie:

jadę w Tatry, a nie do Tatr, mimo że mieszkam w Tatrach;
jadę w Śląskie, a nie do Śląskiego, mimo że mieszkam w Śląskiem;
jadę w Mazowieckie, a nie do Mazowieckiego, mimo że mieszkam w Mazowieckiem.

Połączenia przyimka na z rzeczownikami

Z kolei przyimek na łączy się z rzeczownikiem w miejscowniku lub bierniku.

Oznacza miejsce, w którym się coś dzieje (wtedy łączy się z miejscownikiem i odpowiada na pytanie: gdzie?), lub miejsce, ku któremu kieruje się czynność (wtedy łączy się z biernikiem i odpowiada na pytanie: dokąd?).

W wyrażeniach oznaczających kierunek lub miejsce będące celem ruchu przyimek na tworzy następujące połączenia:

• z nazwami wysp i półwyspów:

jadę na Hel, na Majorkę, na Sycylię,
mieszkam na Helu, na Majorce, na Sycylii;

• z nazwami większości regionów w granicach Polski: 

jadę na Podlasie, na Pomorze, na Mazowsze,

mieszkam na Podlasiu, na Pomorzu, na Mazowszu; 

Ważne

Wyjątek stanowią Małopolska i Wielkopolska:

jadę do Małopolski, mieszkam w Małopolsce,

jadę do Wielkopolski, studiuję w Wielkopolsce;

• z nazwami regionów zakończonych przyrostkiem -yzna: 

 jadę na Lubelszczyznę, mieszkam na Lubelszczyźnie,

jadę na Suwalszczyznę, mieszkam na Suwalszczyźnie;

• z niektórymi nazwami regionów znajdującymi się poza Polską i z nazwami państw, z którymi kiedyś Polska była związana historycznie:

 jadę na Syberię, mieszkam na Syberii;

jadę na Morawy, mieszkam na Morawach; 

jadę na Węgry, mieszkam na Węgrzech;

•  z nazwami dzielnic (ta zasada ta jest umowna i nie dotyczy dzielnic, które stosunkowo niedawno były odrębnymi jednostkami administracyjnymi, czyli nie wchodziły w skład miasta):

 jadę na Kazimierz, na Ruczaj, na Pragę;

mieszkam na Kazimierzu, na Ruczaju, na Pradze,

ale: jadę do Włoch, do Wilanowa, do Ursusa 

mieszkam we Włochach, w Wilanowie, w Ursusie.

Ważne

Tu też muszę wspomnieć o wyjątkach:

jadę do Śródmieścia i mieszkam w Śródmieściu;

 jadę do Kabat lub na Kabaty (obie formy są dozwolone).   

•  połączenia z nazwami miast, kiedy konstrukcja z przyimkiem na oznacza tylko kierunek ruchu, a nie jego cel, np. 

jadę na Gdańsk, jadę na Zakopane, jadę na Berlin.

Na hel czy do Helu?

Jak jest w przypadku tytułowego Helu?

Obie formy są poprawne. Zależy tylko, dokąd chcemy dojechać, do miasta czy na półwysep. Hel bowiem to jednocześnie nazwa miasta i nazwa półwyspu.

Jadę na półwysep Hel (lub: Półpwysep Helski) do miejscowości Hel (do Helu). 

Jak zapisać nazwę półwyspu?

Z Helem związany jest jeszcze jeden problem. Czy nazwę półwyspu zapisujemy dużymi literami czy małymi?

W Wielkim słowniku ortograficznym jest zasada mówiąca: 

Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity) piszemy małą literą, natomiast człon drugi — wielką.

W tym stwierdzeniu nie chodzi jednak o to, czy ten rzeczownik jako taki jest odmienny, lecz o to, że pozostaje on w postaci mianownikowej niezależnie od tego, w jakim przypadku fleksyjnym pojawia się pierwszy wyraz (a więc oba wyrazy pozostają w związku przynależności, a nie w związku zgody). 

Oznacza to, że wyraz półwysep piszemy małą literą tylko wtedy, gdy drugi wyraz jest rzeczownikiem w mianowniku (półwysep Hel). Natomiast gdy drugi wyraz jest rzeczownikiem w dopełniaczu albo przymiotnikiem, oba wyrazy zapisujemy wielkimi literami (Półwysep Helski).

Jakie macie plany wakacyjne? Gdzie sie wybieracie?

Źródła:

1. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2006.
2. Wielki słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2018.
3. Wielki słownik ortograficzny z zasadami pisowni i interpunkcji PWN, Warszawa 2016.