Powoli zaczynamy planować wyjazdy wakacyjne. Czasem pojawia się w związku z tym problem językowy – niezależnie od tego, gdzie planujemy spędzić urlop – bo nie wiemy, czy jedziemy na czy do.
Przyimki do i na są nieodmiennymi częściami mowy. Łączą się tylko z rzeczownikiem lub wyrazem o podobnej funkcji i rządzą odpowiednimi przypadkami.
Połączenia przyimka do z rzeczownikami
Przyimek do łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu i wyraża ruch w kierunku konkretnego miejsca, np.
Wsiąść do pociągu (nie: w pociąg).
W takich wyrażeniach przyimka do używa się wtedy, gdy miejsce, gdzie się znajduje przedmiot, oznaczy się przyimkiem w z miejscownikiem, np.:
idę do szkoły (bo jestem w szkole), ale: na uniwersytet (bo studiuję na uniwersytecie);
jadę do Wielkopolski, bo mieszkam w Wielkopolsce;
jadę do Gdańska, bo mieszkam w Gdańsku;
jadę do Pragi, bo mieszkam w Pradze;
jadę do Polski, bo mieszkam w Polsce.
Ważne
Oczywiście nie obejdzie się bez wyjątków. Przyimka do nie stosuje się w odniesieniu do pasm górskich oraz nazw regionów zakończonych na –skie i -ckie:
jadę w Tatry, a nie do Tatr, mimo że mieszkam w Tatrach;
jadę w Śląskie, a nie do Śląskiego, mimo że mieszkam w Śląskiem;
jadę w Mazowieckie, a nie do Mazowieckiego, mimo że mieszkam w Mazowieckiem.
Połączenia przyimka na z rzeczownikami
Z kolei przyimek na łączy się z rzeczownikiem w miejscowniku lub bierniku.
Oznacza miejsce, w którym się coś dzieje (wtedy łączy się z miejscownikiem i odpowiada na pytanie: gdzie?), lub miejsce, ku któremu kieruje się czynność (wtedy łączy się z biernikiem i odpowiada na pytanie: dokąd?).
W wyrażeniach oznaczających kierunek lub miejsce będące celem ruchu przyimek na tworzy następujące połączenia:
- z nazwami wysp i półwyspów:
jadę na Hel, na Majorkę, na Sycylię,
mieszkam na Helu, na Majorce, na Sycylii;
- z nazwami większości regionów w granicach Polski:
jadę na Podlasie, na Pomorze, na Mazowsze,
mieszkam na Podlasiu, na Pomorzu, na Mazowszu;
Ważne
Wyjątek stanowią Małopolska i Wielkopolska:
jadę do Małopolski, mieszkam w Małopolsce,
jadę do Wielkopolski, studiuję w Wielkopolsce;
- z nazwami regionów zakończonych przyrostkiem -yzna:
jadę na Lubelszczyznę, mieszkam na Lubelszczyźnie,
jadę na Suwalszczyznę, mieszkam na Suwalszczyźnie;
- z niektórymi nazwami regionów znajdującymi się poza Polską i z nazwami państw, z którymi kiedyś Polska była związana historycznie:
jadę na Syberię, mieszkam na Syberii;
jadę na Morawy, mieszkam na Morawach;
jadę na Węgry, mieszkam na Węgrzech;
- z nazwami dzielnic (ta zasada ta jest umowna i nie dotyczy dzielnic, które stosunkowo niedawno były odrębnymi jednostkami administracyjnymi, czyli nie wchodziły w skład miasta):
jadę na Kazimierz, na Ruczaj, na Pragę;
mieszkam na Kazimierzu, na Ruczaju, na Pradze,
ale: jadę do Włoch, do Wilanowa, do Ursusa
mieszkam we Włochach, w Wilanowie, w Ursusie.
Ważne
Tu też muszę wspomnieć o wyjątkach:
jadę do Śródmieścia i mieszkam w Śródmieściu;
jadę do Kabat lub na Kabaty (obie formy są dozwolone).
- połączenia z nazwami miast, kiedy konstrukcja z przyimkiem na oznacza tylko kierunek ruchu, a nie jego cel, np.
jadę na Gdańsk, jadę na Zakopane, jadę na Berlin.
Na hel czy do Helu?
Jak jest w przypadku tytułowego Helu?
Obie formy są poprawne. Zależy tylko, dokąd chcemy dojechać, do miasta czy na półwysep. Hel bowiem to jednocześnie nazwa miasta i nazwa półwyspu.
Jadę na półwysep Hel (lub: Półpwysep Helski) do miejscowości Hel (do Helu).
Jak zapisać nazwę półwyspu?
Z Helem związany jest jeszcze jeden problem. Czy nazwę półwyspu zapisujemy dużymi literami czy małymi?
W Wielkim słowniku ortograficznym jest zasada mówiąca:
Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity) piszemy małą literą, natomiast człon drugi — wielką.
W tym stwierdzeniu nie chodzi jednak o to, czy ten rzeczownik jako taki jest odmienny, lecz o to, że pozostaje on w postaci mianownikowej niezależnie od tego, w jakim przypadku fleksyjnym pojawia się pierwszy wyraz (a więc oba wyrazy pozostają w związku przynależności, a nie w związku zgody).
Oznacza to, że wyraz półwysep piszemy małą literą tylko wtedy, gdy drugi wyraz jest rzeczownikiem w mianowniku (półwysep Hel). Natomiast gdy drugi wyraz jest rzeczownikiem w dopełniaczu albo przymiotnikiem, oba wyrazy zapisujemy wielkimi literami (Półwysep Helski).
Jakie macie plany wakacyjne? Gdzie sie wybieracie?
Źródła:
- Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2006.
- Wielki słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2018.
- Wielki słownik ortograficzny z zasadami pisowni i interpunkcji PWN, Warszawa 2016.
