Jak poprawnie napisać – święty mikołaj czy Święty Mikołaj?

Biskup Miry, patron dzieci – Święty Mikołaj

Przed 2004 rokiem poprawny był zapis: święty Mikołaj. Jednak przymiotnik święty był w nazwach ulic, kościołów, zgromadzeń zakonnych pisany wielką literą. Powodowało to ogromne zamieszanie. Nawet w Poradni Językowej PWN można znaleźć różne wyjaśnienia (przyjrzyj się datom odpowiedzi). Po lekturze tych porad można uznać, że w kwestii pisowni wielką lub małą literą językoznawcy wciąż nie są zgodni.

Na szczęście 5 maja 2004 roku Komisja Języka Religijnego Rady Języka Polskiego jednoznacznie wypowiedziała się w sprawie pisowni nazw własnych osób świętych. Wtedy właśnie niespójne dotąd wersje zostały ujednolicone. Mimo że w regułach Wielkiego słownika ortograficznego PWN z 2016 roku pominięto ten problem, pod poszczególnymi hasłami można znaleźć odpowiedź na nurtujące nas dzisiaj pytanie – przy haśle Mikołaj czytamy: Święty Mikołaj (skrót: św. Mikołaj; biskup Miry), a przy haśle mikołaj (‘przebrany człowiek’): święty mikołaj.

Przymiotnik święty w nazwach własnych zapisujemy wielką literą. Natomiast skrót tego przymiotnika – małą literą. Jest to zgodne z zasadą, że jeżeli w skład członu określającego nazwy wielowyrazowej wchodzi skrót, to piszemy go małą literą.
W odniesieniu do biskupa zawsze będziemy jego imię oraz przymiotnik święty zapisywać wielką literą, natomiast skrót (św.) – małą literą. Dlatego poprawny jest zapis: Święty Mikołaj (lub: św. Mikołaj):

W dniu Świętego Mikołaja istnieje zwyczaj obdarowywania dzieci prezentami.
Patronem dzieci jest św. Mikołaj.

Dobry słownik jednak dopuszcza oba warianty pisowni: Święty Mikołaj lub święty Mikołaj. Jako uzasadnienie podaje, że są one powszechne w uzusie i nie ma powodu, by któryś z nich ganić.
Moim zdaniem jednak warto stosować się do wytycznych zaproponowanych przez Radę Języka Polskiego, ponieważ problem pisowni jest w tym wypadku i tak dość problematyczny i nie ma sensu go dodatkowo utrudniać mnogością dopuszczalnych wersji.

A jeśli chcesz rozwiać swoje językowe dylematy związane ze świętami, zaprasza Cię do lektury artykułu na temat pisowni nazw i zwyczajów świątecznych.

Przebrany święty mikołaj lub figurka mikołaja

W odniesieniu do fikcyjnej postaci lub przebranego człowieka poprawną formą jest: święty mikołaj (lub: mikołaj).
Komisja Języka Religijnego Rady Języka Polskiego uznała, że zestawienie święty mikołaj oraz sam wyraz mikołaj pisze się małą literą, jeśli chodzi o figurkę lub postać związaną z obdarowywaniem dzieci prezentami, a nie o konkretnego świętego. Według Renaty Przybylskiej i Wiesława Przyczyny święty mikołaj funkcjonuje już jako frazeologizm (podobnie jak terminy: miłosierny samarytanin lub sodoma i gomora).

Po sklepie chodzi święty mikołaj.
Czekoladowe mikołaje kosztują 20 złotych.

Jeszcze jedna ważna uwaga: w liczbie mnogiej rzeczownik ten zawsze zapisujemy małą literą – mikołaje.
Czasem spotyka się też (uznawane za błędne w tym kontekście): Święty Mikołaj, święty Mikołaj lub Mikołaj.

Jak widać, praktyka – wbrew jednoznacznym regułom, które obowiązują już od 18 lat – jest bardzo różnorodna.

Ikona popkultury – Święty Mikołaj

Jeżeli chodzi o pisownię tego wyrażenia w odniesieniu do postaci anglosaskiej kultury – użycie wielkich liter wynika stąd, że święty ten stał się popularną postacią masowej kultury, podobnie jak Myszka Miki, Miś Uszatek czy Kubuś Puchatek. Pisownia wielkimi literami jest więc dopuszczalna, gdy mamy na myśli ikonę popkultury: postać fikcyjną (ubraną na czerwono i przynoszącą dzieciom prezenty, mieszkającą gdzieś w Laponii i poruszającą się za pomocą sań zaprzężonych w latające renifery).

Historia wizerunku Świętego Mikołaja

Pierwszy wizerunek Świętego Mikołaja został stworzony w 1823 roku przez Clementa C. Moore’a, dziennikarza i profesora studiów biblijnych z Nowego Yorku. Jego wiersz A Visit from St. Nicholas (Wizyta Świętego Mikołaja) został opublikowany w lokalnej prasie. Moore przedstawił tę postać jako elfa w miniaturowych saniach zaprzężonych w 8 maleńkich reniferów. Święty przybył do jakiegoś domu, aby wślizgnąć się do środka przez komin i obdarować mieszkańców prezentami. 

Nawiązując do wiersza Moore’a, nowojorskie czasopismo „Harper’s Weekly” w latach 1862–1881 zaczęło publikować rysunki znanego amerykańskiego rysownika Thomasa Nasta. Rysunki te przedstawiały Mikołaja w różnych sytuacjach, na przykład gdy rozdawał prezenty żołnierzom biorącym udział w wojnie secesyjnej.

Thomas Nast po raz pierwszy narysował Świętego Mikołaja jako człowieka, a nie elfa. Tworzył rozmaite wersje Świętego Mikołaja przez 30 lat, zmieniając kolor jego płaszcza z brązowego na czerwony. Mikołaj miał policzki okrągłe jak jabłka, nosił białe bokobrody i był wesołym starszym panem.

Współczesną postać Świętego Mikołaja jako jowialnego staruszka z siwą brodą w czerwonym stroju stworzył w 1931 roku amerykański ilustrator Huddon Sundblom, specjalista od kampanii reklamowej Coca-Coli. W swoim pomyśle na zimową kampanię reklamową napoju inspirował się wierszem Moore’a i rysunkami Nasta. Jego zadaniem było stworzenie samego Świętego Mikołaja, a nie mężczyzny przebranego za Świętego Mikołaja. Pierwszym modelem do zdjęć i filmów reklamowych był jego przyjaciel Lou Prentiss – emerytowany oficer armii amerykańskiej. Reklamy często przedstawiały Mikołaja bawiącego się przyniesionymi prezentami bądź zaglądającego do lodówki domowników w celu wypicia Coca-Coli. Wymyślono imiona dla reniferów zaprzęgniętych do sań i ustalono, że będzie ich siedem.

Taki wizerunek został rozpowszechniony dzięki reklamom Coca-Coli.

Mikołaj czy mikołaj? Zaskakujące zasady pisowni

Utrudnieniem w stosowaniu poprawnej formy może być fakt, że Word automatycznie poprawia pisownię małą literą lub podkreśla zapis na czerwono. Nie daj się zwieść. W zależności od tego, o kim mówimy, musimy zastosować odmienną pisownię.

Podsumowując:

Nazwę zwyczaju związanego z tym dniem i samą uroczystość, podczas której się rozdaje prezenty, zapisujemy małą literą: mikołajki.

Jedni zapisują poprawnie, inni – błędnie, a poczciwy dziadek z długą brodą, ubrany w czerwony strój wciąż chodzi i roznosi prezenty grzecznym dzieciom.

Dostaliście prezent od mikołaja?

Źródła

1. Wielki słownik ortograficzny PWN, Warszawa 2016.
2. R. Przybylska, W. Przyczyna, Zasady pisowni słownictwa religijnego, Tarnów 2018 (Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN. Komisja Języka Religijnego).
3. Historia Świętego Mikołaja w popkulturze
4. M. Mazurczak, Święty Mikołaj – kim jest, skąd pochodzi i dlaczego jest taki dobry, Warszawa 1995, s. 20.