Curie-Skłodowska czy Skłodowska-Curie? Jak zapisywać nazwiska dwuczłonowe
Co ma wspólnego sławna chemiczka z problemami językowymi? No ma, i to całkiem sporo. Gdy kilka lat temu na ekrany kin wszedł film Maria Skłodowska-Curie, coraz częściej zaczęło się pojawiać pytanie o poprawną kolejność członów jej nazwiska. Jak więc jest poprawnie: Curie-Skłodowska czy Skłodowska-Curie?
Jak zapisywać żeńskie nazwiska dwuczłonowe?
Zasady języka polskiego jednoznacznie rozstrzygają, że żeńskie nazwiska dwuczłonowe zapisujemy z łącznikiem. Pierwszym członem jest nazwisko rodowe, a drugim – nazwisko męża.
Polskie normy językowe nie idą jednak w parze z normą prawną. Zwyczajowo co prawda jest zachowana taka kolejność, jednak zgodnie z prawem kobieta sama decyduje o tym, które nazwisko będzie pierwsze. Trzeba przy tym pamiętać, że oświadczenie złożone przed pracownikiem urzędu stanu cywilnego niesie za sobą konsekwencje prawne i po ślubie nie można dowolnie żonglować członami nazwiska.
Skąd więc rozbieżności w zapisie nazwiska polskiej noblistki? Temat nie budziłby większych wątpliwości, gdyby małżonkowie byli Polakami, ale w przypadku sławnej chemiczki sprawa nie jest tak oczywista.
W polskich encyklopediach i słownikach biograficznych znajdziemy taki zapis:
Maria Salomea Skłodowska-Curie herbu Dołęga (ur. 7 listopada 1867 w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 w Passy) – fizyk i chemik, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla (1903, 1911).
Zacznijmy od próby znalezienia odpowiedzi na pytanie, która forma jest poprawna: Curie-Skłodowska czy Skłodowska-Curie?
Pytanie nie jest błahe, bo uznanie jednej z form za definitywnie błędną niosłoby za sobą wiele konsekwencji administracyjnych. Zresztą problemy z nazewnictwem już są.
Polscy językoznawcy o Marii Skłodowskiej-Curie
Polacy wykazują się brakiem konsekwencji. Nawet językoznawcy różnie podchodzą do tego zagadnienia.
Andrzej Markowski w swej publikacji pt. Język polski. Poradnik prof. Markowskiego stwierdza, że jest tylko jedna poprawna forma nazwisk złożonych.
Nazwiska takie składają się z:
- nazwiska rodowego kobiety,
- nazwiska odmężowskiego.
Należy zachować taką właśnie kolejność członów. (…) Poprawna forma nazwiska polskiej uczonej to: Maria Skłodowska-Curie (Maria z domu Skłodowska, z męża – Curie), nie Maria Curie-Skłodowska.
Podobnie wypowiada się Katarzyna Kłosińska, która stwierdza kategorycznie, że to błąd – także ze względu na chronologię pozyskiwania nazwisk.
Łagodniej ocenia to Beata Milewska z Uniwersytetu Gdańskiego:
Maria Curie-Skłodowska jest formą gorszą. Ktoś może pomyśleć, że jej nazwiskiem rodowym jest Curie, a Skłodowska to nazwisko po mężu Polaku.
Z takim podejściem nie zgadza się z kolei Jan Miodek. Jego zdaniem we Francji panuje tradycja*, że wszyscy członkowie rodziny mają jedno wspólne nazwisko (męża), a jeśli ktoś chce dodać kolejne (rodowe lub panieńskie), to dodaje je jako drugi człon.
Wskazuje też na prawo rosnących członów Behagla, według którego człon krótszy figuruje przed dłuższym. Na tej samej zasadzie mówimy Grota-Roweckiego, a nie Roweckiego-Grota czy Boya-Żeleńskiego, a nie Żeleńskiego-Boya. Prawo to dotyczy zarówno nazwisk, jak i przydomków.
Językoznawcy opowiadają się za odmiennymi wersjami, przy czym każdy z nich inaczej uzasadnia swoją opinię. A co na to sama zainteresowana?
Jak się podpisywała Maria Skłodowska-Curie?
Sama noblistka podpisywała się różnie i trudno stwierdzić, która wersja była jej bliższa. Jerzy Hurwic, biograf chemiczki, twierdzi, że gdy nie zależało jej na zaakcentowaniu swego polskiego pochodzenia, podpisywała swe publikacje tylko nazwiskiem męża. Najczęściej jednak nasza noblistka podpisywała się jako Curie-Skłodowska.
W źródłach można jednak znaleźć wiele różnych wersji jej podpisu:
Marie Curie, Madame Curie, Marie Curie-Skłodowska, Marie Skłodowska-Curie, a nawet Madame Pierre Curie (jako autorka książki L’isotopie et les éléments isotopes), Madame Sklodowska Curie (w rozprawie doktorskiej z 1903 roku), Marya Skłodowska-Curie (w rozprawie doktorskiej wydanej w języku polskim), M. Curie, M. Skłodowska-Curie czy też M., M.C. lub MSC.
Maria Curie za granicą
Warto pamiętać, że noblistkę do panteonu swoich wielkich uczonych włączają też Francuzi.
Uczona znana jest w świecie jako Marie Curie. Nagrody Nobla otrzymała zresztą jako Francuzka, a leksykon Le Petit Larousse z roku 1995 w ogóle nie wymienia jej rodowego nazwiska: Curie (Marie), physicienne française d’origine polonaise (fizyczka francuska polskiego pochodzenia).
W 1944 roku nie podkreślano polskości noblistki z różnych przyczyn. Dlatego nawet na jednym z wydawanych w Polsce banknotów pojawiło się jej nazwisko zapisywane zgodnie z francuskim zwyczajem.
Jeszcze jedna ciekawostka: Szwedzka Akademia Nauk na dyplomie z 1911 roku umieściła nazwisko męża jako drugi człon, przyznając Nagrodę Nobla Marii Skłodowskiej-Curie. Jednak na stronie The Nobel Prize uczoną przedstawiono jako Marie Curie, née Sklodowska.
Maria Skłodowska-Curie czy Maria Curie-Skłodowska?
Odpowiedź może zaskakiwać – zależy to od wyznacznika, który przyjmiemy. Czy zaakcentujemy zwyczaj francuski czy polski. Zarówno więc Maria Skłodowska-Curie, jak i Maria Curie-Skłodowska są formami poprawnymi.
Mam nadzieję, że ten wpis był dla Ciebie interesujący. Jeśli pojawią się jakieś pytania i wątpliwości, zapraszam Cię na serwer na Discordzie Zapanuj nad słowami. Znajdziesz tam społeczność ludzi pracujących ze słowami: redaktorów, korektorów, copywriterów, tłumaczy, wydawców, wirtualne asystentki, transkrybentki. Możesz zadać swoje pytanie i na pewno znajdziesz odpowiedź na nurtujące Cię wątpliwości.
* Obecnie we Francji każdy z partnerów może wybrać jako nazwisko używane: albo nazwisko małżonka, albo podwójne – złożone z własnego rodowego i nazwiska żony/męża w dowolnej kolejności.
Źródła
- A. Markowski, Język polski. Poradnik prof. Markowskiego, Wydawnictwo Wilga 2003.
- L. Biliński, Z Mazowsza do sławy paryskiego Panteonu, Warszawa 2003.
