Czy znasz te zwyczaje? Sprawdź się!
Święta Bożego Narodzenia trwają tylko dwa dni, ale wiąże się z nimi wiele zwyczajów. Wydaje Ci się, że wszystkie masz w małym palcu? Przygotowałam wyjątkowy świąteczny quiz. Jeśli chcesz się sprawdzić, zapraszam do zabawy!
Boże Narodzenie to wyjątkowy czas w roku – pełen magii, rodzinnej bliskości i tradycji, które kultywujemy od pokoleń. Poza wymiarem religijnym i rodzinnym te święta mają jeszcze jeden ważny aspekt – zwyczaje.
Choć same święta trwają zaledwie dwa dni, zwyczajów i obyczajów związanych z tym okresem jest niezwykle dużo. Czy zastanawialiście się kiedyś, skąd się one wzięły? Jak ewoluowały na przestrzeni wieków? Czy wiecie, że wiele z nich ma korzenie jeszcze w czasach wczesnochrześcijańskich, a nawet prasłowiańskich? Niestety niektóre już odeszły w niepamięć. A szkoda, bo są one częścią naszej kultury.
Skąd pochodzą nasze świąteczne tradycje?
12 potraw na wigilijnym stole
Jedną z najbardziej rozpoznawalnych polskich tradycji jest 12 potraw wigilijnych. Ta liczba ma symboliczne znaczenie – nawiązuje do 12 apostołów oraz 12 miesięcy w roku. W różnych regionach Polski dobór potraw może się różnić, ale idea pozostaje ta sama: każdego dania trzeba spróbować, aby zapewnić sobie pomyślność na cały nadchodzący rok.
Trudno precyzyjnie wskazać moment, w którym zwyczaj 12 dań wigilijnych utrwalił się w polskiej tradycji. Dawniej liczba i rodzaj potraw zależała w dużej mierze od regionu, statusu materialnego rodziny i lokalnych tradycji kulinarnych. W niektórych domach liczba dań była mniejsza, a w innych potraw na stole mogło być nawet więcej. Ostatecznie jednak liczba 12 stała się swoistym „kanonem”, symbolizującym pełnię i harmonię świątecznego stołu.
Do tradycyjnego menu należą:
- Barszcz czerwony z uszkami lub zupa grzybowa
- Karp – smażony, w galarecie lub po żydowsku
- Śledź w różnej postaci (w oleju, śmietanie, marynowany, po kaszubsku)
- Pierogi z kapustą i grzybami
- Gołąbki z kaszą i grzybami lub inne bezmięsne dania z kapustą
- Kulebiak (paszteciki z kapustą i grzybami)
- Łazanki z kapustą i grzybami
- Kutia (na wschodzie Polski), makiełki lub makówka na Śląsku – słodki deser z makiem
- Kompot z suszu (suszone śliwki, jabłka, gruszki)
- Sałatka jarzynowa lub inne dania warzywne
- Kapusta z grochem
- Chałka, piernik, sernik lub inne świąteczne ciasto
Opłatek
Zwyczaj łamania się opłatkiem sięga co najmniej XVIII wieku i do dziś jest szczególnie pielęgnowany w Polsce. W wielu domach opłatek bywa poświęcony przez kapłana i niesiony do domu w czasie Adwentu, co podkreśla religijny wymiar gestu.
Dzielenie się nim podczas Wigilii symbolizuje pojednanie, miłość, przebaczenie i jedność rodziny. Gdy bierzemy go do rąk i obdarowujemy nim bliskich, składamy sobie życzenia – zdrowia, pomyślności, zgody i wzajemnego szacunku. W ten sposób opłatek staje się nie tylko elementem tradycji, ale też pretekstem do szczerej rozmowy i umocnienia więzi.
Puste miejsce przy stole
Puste miejsce jest zazwyczaj interpretowane jako wyraz pamięci o bliskich, którzy odeszli, nie mogą być z nami z powodu odległości lub z innych powodów nie docierają na wieczerzę. Dawniej wierzono, że może ono służyć również niespodziewanemu przybyszowi. Mógł być nim strudzony wędrowiec, pielgrzym, a nawet duch przodka, który zapuka do drzwi w wigilijny wieczór. Przyjęcie go pod swój dach miało świadczyć o gościnności, miłosierdziu i otwartości serca.
Choinka – gość z Zachodu
Choinka jako symbol świąt nie jest rodzimym elementem polskiej tradycji. Zwyczaj dekorowania zielonego drzewka przyszedł do nas z Niemiec pod koniec XVIII wieku. Początkowo pojawiał się w domach zamożnych mieszczan i szlachty, głównie w większych miastach. Z czasem drzewko zyskało popularność w całym kraju i stało się nieodłączną częścią świątecznego pejzażu w niemal każdym polskim domu.
Początkowo choinki dekorowano prostymi, naturalnymi ozdobami – jabłkami, orzechami, papierowymi ozdóbkami czy słomianymi figurkami. Jabłka symbolizowały rajskie owoce, przypominając historię grzechu pierworodnego, a orzechy – siłę, mądrość i bogactwo. Z czasem zaczęto dodawać do nich świeczki, a po wynalezieniu elektryczności – lampeczki choinkowe, które rozświetlają drzewko i wnętrze domu ciepłym blaskiem. Wiele ozdób wykonywano własnoręcznie, co dodawało uroku i indywidualnego charakteru rodzinnej choince.
Dziś choinka nie tylko wprowadza świąteczny nastrój, lecz także jest symbolem życia, odradzania się oraz nadziei.
Kolędy i ich geneza
Trudno wyobrazić sobie Boże Narodzenie bez kolęd. Pierwsze wzmianki o kolędach na ziemiach polskich pochodzą już z czasów średniowiecza. Początkowo wykonywano je głównie w kościołach i klasztorach. Z czasem zaczęły pojawiać się również w domach, stając się ważnym elementem wspólnego świętowania.
Wielkim rozkwitem kolędy cieszyły się w XVII i XVIII wieku, kiedy to powstawały zarówno pieśni religijne, jak i utwory o charakterze bardziej świeckim, wzbogacane o motywy pasterskie, ludowe, a nawet historyczne.
Polskie kolędy często opowiadają o wydarzeniach związanych z narodzinami Chrystusa – Bożym Dzieciątkiem w stajence, hołdzie pasterzy i mędrców czy radości całego świata z przyjścia Zbawiciela. Nie brakuje w nich również elementów codziennego życia i folkloru: kolędnicy wędrowali po wsiach, śpiewając przy domach i stajniach, a w zamian otrzymywali drobne datki lub smakołyki. Dzięki temu kolędy stały się nie tylko pieśniami o treści religijnej, lecz także łącznikiem między ludową tradycją a duchowym wymiarem świąt.
Święty Mikołaj czy Gwiazdor?
W różnych regionach Polski prezenty przynosi kto inny: na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce znany jest Gwiazdor, w Małopolsce Aniołek, a w części kraju Dzieciątko. To ciekawe lokalne odmienności, które pokazują, jak język i tradycje wzajemnie na siebie oddziałują.
Święta w Polsce dawniej i dziś
Obchody Bożego Narodzenia zmieniały się wraz z przemianami społecznymi i kulturowymi. W czasach PRL-u niektóre tradycje były marginalizowane, a święta miały często bardziej świecki niż religijny charakter. Obecnie coraz częściej łączymy rodzime zwyczaje z obcymi inspiracjami. Tak powstają nowe świąteczne rytuały – od ekologicznych choinek, przez niekonwencjonalne menu wigilijne (np. sajgonki zamiast barszczu), po świętowanie w egzotycznych zakątkach świata.
Święta w innych częściach świata
Boże Narodzenie to nie tylko polskie tradycje.
W ten sposób tradycje przeplatają się z nowoczesnością, pokazując, że Boże Narodzenie ma wiele twarzy.
A jeśli temat zwyczajów interesuje Cię również od strony językowej, to przeczytaj artykuł poświęcony pisowni nazw świąt i zwyczajów.
Polecam Ci też tekst o językowych dylematach ze Świętym Mikołajem.
Świąteczny quiz: Czy znasz zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem?
Wiem, że wszyscy teraz mówią o piernikach, uszkach i prezentach. Co powiesz na to, by podarować sobie chwilę relaksu? Jestem przekonana, że niewiele rzeczy tak odpręża, jak gry i quizy (nie licząc oczywiście książek).
Ciekawa jestem, czy znasz zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem.
Przed Tobą wyjątkowy świąteczny quiz!
Nie tylko dowiesz się, jak dobrze znasz zwyczaje świąteczne, lecz także odkryjesz kilka faktów, którymi zaskoczysz bliskich przy wigilijnym stole!
Zasady
Quiz składa się z 10 pytań. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Możesz też podejrzeć, jaka jest prawidłowa odpowiedź, ale wtedy nie otrzymasz punktu.
Kliknij w przygotowane okienko, aby rozpocząć zabawę. Podziel się wynikiem z rodziną i znajomymi – może okaże się, że jesteś świątecznym ekspertem, który zaskoczy wiedzą przy wigilijnym stole?
Trzymam kciuki i życzę Ci spokojnych świąt!
A jeśli masz jeszcze chwilę, to posłuchaj też odcinka podcastu Audycje Kulturalne, w którym Bratek Robotycki z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie opowiada o spędzaniu świąt po swojemu, prezentach (oraz ich braku) i sajgonkach podanych podczas wigilijnej kolacji.
