Jedna jaskółka wiosny nie czyni. Poznaj wiosenne frazeologizmy
Czy zastanawialiście się kiedyś, skąd właściwie przybyła do nas wiosna i jakie zwyczaje się z nią wiążą? Czytajcie dalej, a wszystkiego się dowiecie.
Wiosna jest nasza, słowiańska. Nie pożyczyliśmy jej ani od Francuzów, ani od Niemców, ani od Anglików.
Jest wyrazem rodzimym. Co to oznacza? Tylko tyle, że słowo to występuje w podobnej postaci na obszarze całej Słowiańszczyzny i było używane już w pierwszych wiekach naszej ery, a być może nawet wcześniej!
Etymologia słowa wiosna
Początkowa prasłowiańska postać wyrazu wiosna wyglądała najprawdopodobniej w taki oto sposób: *vesna // *vesъna. W XIV wieku zaczął się zmieniać sposób wymawiania niektórych głosek i vesna stała się wiosną. Starsza postać tego słowa została w niektórych gwarach (por. wiesna).
Wiosna jest wesoła i przynosi światło
Pochodzenie wyrazu wiosna można tłumaczyć jego związkami z was-, czyli ‘świecić’ albo z wes- – cząstką charakterystyczną dla przymiotnika wesoły. Dlatego możemy przyjąć, że ta pora roku jest wesoła i przynosi światło.
Dawniej wyraz ten oznaczał nie tylko porę roku pomiędzy zimą a latem (tak jak teraz), lecz także rok życia osoby. Do tej pory mówimy przecież, że komuś minęło już 20 wiosen, a na grobach dzieci nieraz widzieliśmy napis: „Zmarł w pierwszej wiośnie życia”.
Interesuje Cię pochodzenie słów? Przeczytaj artykuł o tym, skąd się wzięła jesień.
Wiosna na języku
Wiosna jest bardzo ważną porą roku, dlatego powstało wiele związków frazeologicznych i przysłów nawiązujących do tego okresu.
Związki frazeologiczne:
Przysłowia i powiedzenia:
Oczywiście są to tylko wybrane przykłady. Jest też wiele przysłów związanych z poszczególnymi wiosennymi miesiącami. Warto ich używać, bo ubarwiają, wzbogacają i urozmaicają nasz tekst.
Wiosenne zwyczaje
Z nadejściem tej pory roku wiążą się różne wiosenne zwyczaje i obrzędy ludowe. Do nich najczęściej odwołują się frazeologizmy. Jednym z najpopularniejszych obrzędów jest topienie lub palenie marzanny.
Topienie marzanny
Historycy sprzeczają się co do genezy tego zwyczaju. W swoich dziełach marzannę wspominał Jan Długosz, który uosabiał w niej słowiańską boginię, a sam zwyczaj wiązał z przyjęciem przez Polskę chrześcijaństwa. Znana jest też teza, zgodnie z którą topienie słomianej kukły miało odpędzać morowe powietrze, które ściągnęło w średniowieczu na Europę zarazę.
Obrzęd topienia marzanny odbywał się w czwartą niedzielę wielkiego postu, którą zwykło się nazywać Białą, Czarną lub Śmiertną. Wieszano kukłę na kiju, ścinano głowę, rozrywano ją na strzępy, a następnie palono lub topiono. Jeśli podczas rytuału ktoś z uczestników upadł lub się potknął, odczytywano to jako zły zwiastun. Na Śląsku lalce zakładano na głowę wianek i pleciono warkocze ze wstążkami.
Etymologia słowa marzanna
Etymologia tego słowa też jest bardzo ciekawa. Marzan(n)a, Mora, Morana, Morena, Marena, Śmiertka, Śmierć, Śmiercicha to imiona słowiańskiej bogini symbolizującej zimę i śmierć, przez niektórych badaczy uważanej za demona.
Imię bogini wywodzone jest z praindoeuropejskiego rdzenia *mar-, *mor-, oznaczającego ‘śmierć’. Słowacka forma teonimu Ma(r)muriena sugeruje ewentualne związki z Marsem (Marmorem, Mamersem, Mamuriusem Veturiusem).
Od imienia bogini śmierci wzięła nazwę marzanna, czyli kukła, którą w rytualny sposób palono bądź topiono w czasie wiosennego święta Jarego, aby przywołać wiosnę. Zwyczaj ten, zakorzeniony w pogańskich obrzędach ofiarnych, miał zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku. Wierzono, że zabicie postaci przedstawiającej boginię śmierci spowoduje jednocześnie usunięcie efektów przez nią wywołanych (zimy) i nadejście wiosny.
Imię bogini zapisujemy wielką literą, natomiast w odniesieniu do kukły i zwyczaju z tym związanego obowiązuje zapis małą literą. W dopełniaczu liczby mnogiej wyraz marzanna przyjmuje formę: marzann.
Kiedy przychodzi do nas wiosna?
Wszyscy wypatrujemy wiosny z utęsknieniem, o czym najlepiej świadczą żywe tradycje i pielęgnowane od lat wiosenne zwyczaje. Nie ma co zbyt długo zastanawiać nad tym, skąd przybyła – cieszmy się po prostu z faktu, że wiosna już jest i daje nam tyle pięknych chwil!
Literatura
K. Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa 2021.
W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
Wielki słownik frazeologiczny z przysłowiami, PWN, Warszawa 2005.
