fbpx

Słownik synonimów – do czego służy?

Ileż to razy mieliśmy na końcu języka słowo, którego nie mogliśmy sobie przypomnieć! I wtedy z pomocą przychodziły synonimy. Jaka jest ich rola? Wszystko wyjaśniam w artykule.


Co to jest synonim?

Synonimy to wyrazy, których znaczenie jest zbliżone do znaczenia innych słów lub z nimi identyczne. Ich nazwa pochodzi od greckiego słowa synōnymos oznaczającego „równoimienny”.

Synonimy o takim samym znaczeniu nazywamy równoznacznymi lub całkowitymi. Mogą one być stosowane zamiennie niezależnie od kontekstu. Przykłady synonimów równoznacznych to:

  • przenośnia – metafora;
  • alfabet – abecadło;
  • składnia – syntaksa;
  • samochód – auto.

Dużo liczniejsza jest druga grupa synonimów, czyli synonimów bliskoznacznych. Mają zbliżone znaczenie, ale nie identycznie, dlatego możemy stosować je wymiennie tylko w pewnym kontekście. Przykładami synonimów bliskoznacznych mogą być:

  • mistrz – artysta, wirtuoz, majster, gwiazda, prymus, rekordzista;
  • lista – spis, karta, wykaz, rejestr, katalog, indeks, zestawienie, taryfa.

Szukając synonimu bliskoznacznego, musimy mieć zatem na uwadze znaczenie słowa w pierwotnym kontekście i wybrać wariant z odpowiedniej grupy znaczeniowej.

Podział synonimów

Możemy wyróżnić kilka sposobów klasyfikacji synonimów. Ze względu na ich wartość znaczeniową i zabarwienie uczuciowe językoznawcy dzielą je na dwie grupy: synonimy semantyczne i synonimy stylistyczne.

Synonimy semantyczne

Są to synonimy odnoszące się do jakiegoś przedmiotu, pojęcia, zjawiska, cechy lub czynności, które ujmują z różnych stron, uwypuklając różne odcienie znaczeniowe z nimi związane. Przykładami synonimów semantycznych mogą być:

  • mówić – deklamować, paplać, szczebiotać, przemawiać, opowiadać, mamrotać;
  • głośny – hałaśliwy, donośny, huczny, przeraźliwy, ostry, krzykliwy, szumny.

Synonimy stylistyczne

Wyrazy bliskoznaczne w tej grupie różnią się przede wszystkim barwą uczuciową, choć mogą występować między nimi pewne różnice znaczeniowe. Biorąc pod uwagę różne rodzaje nacechowania, możemy wyróżnić następujące grupy synonimów:

  • chronologiczne – wyrazy bliskoznaczne zróżnicowane czasowo, zwykle zestawienia zawierające zarówno wyrażenia używane współcześnie, jak i wyrazy przestarzałe, na przykład: okulary – binokle, samolot – areoplan, dziewczyna – białogłowa;
  • emocjonalne – wyrazy synonimiczne zróżnicowane pod względem zabarwienia uczuciowego, na przykład: praca – chałtura, turysta – włóczęga, pieniądz – szmal;
  • stylowe – słowa używane zwykle w stylu artystycznym lub podczas patetycznych przemówień, na przykład: jeść – spożywać, granica – rubież, spotkać się  – zgromadzić się;
  • środowiskowe – wyrazy synonimiczne charakterystyczne dla gwar środowiskowych, na przykład: szkoła – buda, palić – jarać, więzienie – kić;
  • terytorialne – słowa występujące w obrębie jakiegoś regionu, na przykład: ziemniaki – grule, kaptur – kapuza, targ – plac.

Podział ze względu na formę

Oprócz wymienionych wyżej grup występuje jeszcze podział synonimów ze względu na formę – na wspólnordzenne i różnordzenne.

Synonimy wspólnordzenne są ze sobą powiązane pod względem słowotwórczo-etymologicznym. To często przymiotniki, które powstały od jednej podstawy rzeczownikowej, na przykład:

  • góra – górski, górzysty;
  • wiek – wiekowy, wieczny, wieczysty;
  • puch – puchowy, puszysty.

Z kolei synonimy różnordzenne nie należą do wspólnej rodziny wyrazów. Za ich przykład mogą posłużyć następujące wyrazy bliskoznaczne:

  • szacunek – podziw, uwielbienie, uznanie;
  • jednoznaczny – klarowny, oczywisty, wyczuwalny;
  • płacz – szloch, łkanie, kwilenie, spazmy, bek.

Hiperonimy i hiponimy

Wyrazy bliskoznaczne możemy podzielić również ze względu na zakres pojęciowy na:

  • hiperonimy – wyrazy synonimiczne mające szersze znaczenie, na przykład słowo „pojazd” jest hiperonimem słowa „samochód”, a „zwierzę” hiperonimem słowa „lis”;
  • hiponimy – wyrazy synonimiczne o węższym, bardziej szczegółowym znaczeniu, na przykład „sukienka” jest hiponimem słowa „ubranie”, a „gruszka” hiponimem wyrazu „owoc”.

Czego się dowiesz ze słownika synonimów?

Używamy synonimów codziennie, nawet jeśli robimy to nieświadomie. Dzięki nim poprawiamy styl naszych wypowiedzi, ponieważ umożliwiają nam one unikanie powtórzeń. Wyrazy o podobnym znaczeniu nadają naszym tekstom dynamiczność i elegancję. Często zdarza się również, że choć kilka słów bliskoznacznych może być stosowane zamiennie, to jeden z nich lepiej wkomponowuje się w zdanie lub umożliwia nam precyzyjniejsze wyrażenie myśli. Warto zatem używać synonimów świadomie i dbać o to, by nasz zasób słownictwa był szeroki.

Nieocenioną pomocą w pracy nad zasobem słownictwa jest słownik synonimów języka polskiego, zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej. Podczas korzystania ze słownika synonimów odnajdziemy nie tylko definicję poszukiwanego słowa, ale również wybór synonimów podzielonych na grupy znaczeniowe.

Chciwy i kusy są synonimami słowa skąpy, ale tylko drugi z nich stosuje się do ubrania, co słownik ilustruje za pomocą przykładów:

Skąpy (= chciwy) ojciec żałował na zabawki dla dzieci.

Miała na sobie skąpą (=kusą) spódniczkę.

Zamiast użyć wszędobylskiego słowa fajny,  możemy powiedzieć, że ktoś jest dobry, ładny, zachwycający, olśniewający, oszałamiający, interesujący, atrakcyjny, rewelacyjny, porywający, doskonały, wspaniały, znakomity, świetny, pierwszorzędny, fenomenalny.

Występ może być nie tylko fajny, ale też: popisowy, koncertowy, nieziemski, wyśmienity, niesłychany, wyborny, przedni (choć to ostatnie określenie jest odnotowywane rzadko).

Ciasto może być: pyszne, wyśmienite, znakomite, doskonałe, wyborne.

Spasiony i puszysty są synonimami słowa gruby, ale pierwszy z nich ma charakter ekspresywny, a drugi, przeciwnie, łagodzący, o czym słownik też informuje.

Zwierzać się i wywnętrzać się mogą być używane zamiennie, ale pierwszy z tych czasowników występuje z celownikiem (komu?), a drugi z narzędnikiem po przyimku (przed kim?).

Czasem nazywamy siebie pisarzami, literatami, autorami, twórcami literackimi, prozaikami, poetami, dramaturgami, powieściopisarzami, nowelistami, a pogardliwie – skrybami; często planujemy, zamierzamy, projektujemy, kreślimy plany czegoś, snujemy plany. 

Wybór słowa zależy od kontekstu.

Słownik synonimów PWN

Zofia Kubiszyn-Mędrala, Zofia Kurzowa, Mirosław Skarżyński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021

Słownik synonimów PWN Zofia Kubiszyn-Mędrala, Zofia Kurzowa, Mirosław Skarżyński, Justyna Winiarska, PWN, Warszawa 2021.

Słownik ten różni się od innych tego rodzaju. Jego autorzy rozpisali znaczenie danego wyrazu na poszczególne hasła i do nich dobrali synonimy. Uniknęli kłopotliwego w użyciu indeksu, umieszczając wszystkie hasła na jednej liście alfabetycznej i stosując odsyłacze. Zadbali o podanie charakterystyki gramatycznej oraz typowych przykładów użycia synonimów. Zaletą tej książki jest także czytelny system oznaczeń graficznych.

  • 24 000 wyrazów z objaśnieniami iprzykładami;
  • kwalifikatory wskazujące na przynależność wyrazu do określonego stylu lub odmiany języka;
  • hasła główne i odsyłacze dla wygody zebrane na wspólnej liście;
  • liczne wskazówki w hasłach ułatwiające wybór  właściwego synonimu.

Komu może służyć słownik synonimów?

Jeśli chcesz pisać ciekawie i urozmaicić styl, wyeliminować powtórzenia, znaleźć najwłaściwsze słowo w każdej sytuacji, wydobyć źródła ekspresji zawartych w języku, to ten słownik będzie nieocenioną pomocą.

Ja sięgam po niego wtedy, gdy czuję znaczenie, ale nie pamiętam właściwego wyrazu, lub gdy blisko siebie pojawiają się takie same słowa i szukam odpowiednika, by uniknąć monotonii stylistycznej.  W codziennej pracy korektora oprócz słownika interpunkcji właśnie słownik synonimów jest używany najczęściej – szczególnie jeśli przyjdzie nam pracować nad tekstami reklamowymi czy beletrystyką.

Język jest tworzywem naszych myśli, wszystkim zaś powinna przyświecać dewiza poety: odpowiednie dać rzeczy słowo.

Chcesz otrzymać zestawienie słowników i publikacji, z których korzystam?

Podaj swój e-mail i skompletuj swoją biblioteczkę papierową oraz online.

    Klikając przycisk, wyrażasz zgodę na otrzymywanie wiadomości od Bookowska.pl. Możesz ją w każdej chwili wycofać, a szczegóły związane z przetwarzaniem Twoich danych osobowych znajdziesz w polityce prywatności i regulaminie. Jeżeli nie chcesz zapisywać się do newslettera, możesz kupić ten materiał za 19 zł brutto, pisząc na adres: kontakt@bookowska.pl.

    Wyprawka dla korektora

    Czy korektor musi kupować słowniki papierowe? Nie. W internecie można znaleźć wiele wartościowych pozycji. Czy korektorzy uwielbiają słowniki drukowane? Tak. Na szczęście jest wybór – na rynku jest wiele dostępnych publikacji, zarówno papierowych, jak i online. Które z nich są wiarygodne? Jeśli chcesz poznać moje propozycje, przeczytaj artykuł Skąd czerpać wiedzę o języku.

    Skąd czerpać wiedzę o języku? Poradnik korektora

    Jeśli szukasz inspiracji na prezenty dla osób pracujących ze słowem, sprawdź, moje zestawienie. Ciekawa jestem, która z pozycji przypadnie Ci do gustu.

    Patrycja Bukowska

    Polecane wpisy