Jak stosować cudzysłów
Cudzysłów nie jest popularnym znakiem. Akrobacje przecinków nie budzą większego zainteresowania. Gdy już cudzysłów daje powód do dyskusji, jest to raczej uprzejma wymiana zdań, a nie burzliwa debata. Zaprzyjaźnij się z cudzysłowem i naucz się go poprawnie stosować.
Nigdy nie kuszono o niego kopii jak choćby o średnik, którego użyciem rządzą zasady tak niejasne, że ten znak prawie wymarł. Nawet najwięksi puryści językowi, wypowiadając się na temat cudzysłowów, nie znajdują w sobie tyle ognia, ile mają, mówiąc o przecinkach. A tymczasem cudzysłów to nikczemny znak.
Dlaczego?
Do której grupy należysz? A może jesteś w centrum? Dziś rozpracujemy cudzysłów raz na zawsze.
Cudzysłów – odmiana przez przypadki
Zacznijmy od pierwszej nikczemności, czyli od odmiany.
Mam dla Ciebie wskazówkę: Cudzysłów odmienia się jak rów. Gdy będziesz mieć wątpliwości, przypomnij sobie, jak się odmienia ten wyraz.
A poniżej – żeby nie było wątpliwości – cudzysłów we wszystkich przypadkach (w liczbie pojedynczej i mnogiej):
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
|---|---|---|
| M. | cudzysłów | cudzysłowy |
| D. | cudzysłowu (nie: cudzysłowia) | cudzysłowów |
| C. | cudzysłowowi | cudzysłowom |
| B. | cudzysłów | cudzysłowy |
| N. | cudzysłowem | cudzysłowami |
| Msc. | w cudzysłowie (nie: w cudzysłowiu) | w cudzysłowach |
| W. | cudzysłowie! | cudzysłowy! |
Jak wygląda cudzysłów
Kolejna nikczemność to wygląd. Wbrew pozorom sprawa nie jest taka prosta. Cudzysłów jest na tyle nikczemny, że składa się z dwóch części: otwierającej i zamykającej. Nie stawia się spacji między cudzysłowem otwierającym a następującym po nim wyrazem ani między ostatnim wyrazem cytatu a cudzysłowem zamykającym:
Zestawienie najważniejszych znaków z opisem zastosowania znajdziesz w tabeli.
| Nazwa | Symbol | Zastosowanie |
|---|---|---|
| apostrofowy | „…” | służy do wyodrębniania fragmentów tekstu – stosuje się go do wydzielania słów cytowanych i specyficznie użytych wyrazów i wyrażeń |
| niemiecki | »…« | służy do specjalnych wyróżnień w tekście i gdy pojawi się konieczność wprowadzenia cudzysłowu w cudzysłowie |
| francuski | «…» | w tekstach naukowych, słownikach służy do wyodrębniania znaczeń; w poezji – do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń |
| definicyjny | ‘…’ | w tekstach naukowych służy do definiowania słów |
Masz jeszcze większą ochotę na pisanie i wykorzystywanie smakowitych wskazówek interpunkcyjnych? Jeśli czujesz niedosyt, przeczytaj artykuł o tym, kiedy używać myślnika.
W czym Ci pomoże cudzysłów
Potrzebny Ci jest przede wszystkim wtedy, gdy chcesz zacytować czyjąś wypowiedź, np.:
„Uprzejmie wyjaśniam, że moje konto na Facebooku zostało zhakowane, a Twittera w ogóle nie używam” – napisała w oświadczeniu Anna Kowalska.
Pamiętaj! Pomiń cudzysłów, jeśli przytoczenie cudzych słów wyróżnione zostało w tekście w jakiś inny sposób, na przykład kursywą.
W cudzysłów ujmujesz też tytuły czasopism, artykułów, np.:
Sławny artykuł „Wasz prezydent – nasz premier” ukazał się w „Gazecie Wyborczej”.
Często zapominamy, że cudzysłów możemy wykorzystywać również do wyodrębniania wyrazów, jeśli na przykład chcemy zaznaczyć:
Pamiętaj jednak o jednej rzeczy. Nie nadużywaj cudzysłowów. Jak napisał kiedyś Stanisław Jerzy Lec: „Jedenaste: Nie cudzysłów!”.
Jeśli używasz wyrażenia „tak zwany”, to po nim nie wstawiaj już cudzysłowu. Nie mnóż w tekście wyróżnień.
Jak napisać cudzysłów na klawiaturze
Tylko nieliczne edytory tekstu potrafią wstawiać prawidłowe polskie cudzysłowy. Na szczęście Word daje taką możliwość. W wielu sytuacjach trzeba jednak wstawiać cudzysłowy ręcznie.
Aby je wstawić w systemie Windows, musisz mieć klawiaturę numeryczną. Natomiast na Macach wstawianie ich jest równie łatwe jak wpisywanie polskich znaków.
| Rodzaj | MacOS | Windows |
|---|---|---|
| Cudzysłów otwierający | Option ⌥ + [ | lewy Alt + 0132 (na klawiaturze numerycznej) |
| Cudzysłów zamykający | Option ⌥ + Shift ⇧ + [ | lewy Alt + 0148 (na klawiaturze numerycznej) |
Jak widzisz, możesz bez większego problemu wstawiać poprawne cudzysłowy. Osoby, które zajmują się profesjonalnym składem publikacji, mają do dyspozycji identyczną klawiaturę, mimo to radzą sobie doskonale z wstawianiem tego znaku. W profesjonalnie złożonych książkach zazwyczaj nie znajdziesz błędnie wstawionych cudzysłowów. Dlaczego tak samo nie miałby wyglądać artykuł czy post w internecie? Oczywiście czasem technologia nas przerasta, na przykład w systemach mailingowych często cudzysłów apostrofowy zamienia się na amerykański. Nie mamy na to wpływu. Jednak tam, gdzie jest to możliwe, staraj się stosować poprawne znaki.
Kropka po cudzysłowie
Niektórzy mają problemy ze wstawianiem znaków interpunkcyjnych po cudzysłowie. Wyjaśnijmy sobie zatem również i tę kwestię. Nie wiesz, gdzie należy postawić kropkę?
Warto zapamiętać, że znakiem kończącym tekst nie jest ani nawias, ani cudzysłów, tylko kropka. Z tego powodu ten najmocniejszy znak interpunkcyjny powinien pojawić się na końcu wypowiedzi:
„Jerzy Bralczyk powiedział kiedyś: interpunkcja jest odbiciem ładu myśli’’.
To chyba najczęściej łamana przez piszących zasada, zwłaszcza że np. w języku angielskim zalecenia są dokładnie odwrotne.
Czy istnieją wyjątki od tej reguły? Oczywiście.
Uwaga!
Kropki po cudzysłowie nie stawia się tylko wtedy, gdy cytowane zdanie kończy się pytajnikiem, wykrzyknikiem lub wielokropkiem.
Gdy na końcu cytatu pojawi się skrót, który powinien zakończyć się kropką, wtedy musisz pamiętać o tym, by nie pominąć kropki również wewnątrz cudzysłowu:
Stanisław Mrożek powiedział kiedyś: „Nawet dla mnie samego — wyliczanie faktów, ten paciorek mojej pamięci nie jest zbyt interesujący. Jedno po drugim, a po drugim trzecie itd.”.
Chcesz samodzielnie wydać książkę?
Spełnij swoje marzenia o własnej książce i powierz swój tekst profesjonalistom.
W jednym miejscu otrzymasz wszystko, czego potrzebujesz.
Porozmawiajmy o Twoim projekcie.
Skąd pochodzi cudzysłów
Na koniec jeszcze jedna ciekawostka.
Współczesny cudzysłów wywodzi się od znaku, który był już używany przez filologów w Aleksandrii.
Keith Houston w książce Ciemne typki pisze:
Nazywano go diple – podwójny. Umieszczany był obok wiersza tekstu, wskazując ważny fragment, a spokrewniony z nim znak diple peristigmene służył do oznaczania fragmentów, co do których odczytania uczony miał inne zdanie niż jego poprzednicy.
Cudzysłów ma długą historię, ale do Polski dotarł dość późno. Rodzima nazwa tego znaku ma już kilkaset lat. Wymyślił ją pod koniec XVIII wieku pijar, językoznawca, autor pierwszego polskiego podręcznika do gramatyki języka polskiego Onufry Kopczyński, który wszystkie ówczesne znaki przestankowe (również myślnik i przecinek) usystematyzował w Gramatyce dla szkół narodowych. Dawna nazwa cudzysłowu to „cudzymów”.
Mam nadzieję, że cudzysłów okazał się całkiem przyjaznym znakiem i że odtąd będziesz go świadomie i poprawnie używać. Jeśli znasz osoby, które mają problem z poprawnym wstawianiem cudzysłowów, poleć im ten artykuł.
Źródła
- A. Gałązka, J. Podracki, Słownik interpunkcyjny, PWN, Warszawa 2002.
- Keith Houston, Ciemne typki. Sekretne życie znaków typograficznych, d2d 2015.
- O. Kopczyński, Gramatyka języka polskiego, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817.
- Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański, PWN, wyd. IV, Warszawa 2019.
