12 listopada 2023

Czy znasz najpopularniejsze polskie łamańce?

Kiedy nasi hiszpańscy znajomi chcą usłyszeć, jak brzmi język polski, z niepohamowaną przyjemnością częstujemy ich jakimś łamańcem. Oni nie pozostają nam dłużni. Ale hiszpańskie łamańce dla Polaków to pestka. 12 listopada obchodzimy Międzynarodowy Dzień Łamańców Językowych. Ćwiczysz język?

Los trabalenguas (po hiszpańsku), la scioglilingua (po włosku), tongue twisters (po angielsku), jazykolam (po czesku) – łamańce językowe w każdym języku brzmią zabawnie, ale mogą Ci pomóc w prowadzeniu biznesu. Przeczytaj artykuł i znajdź chwilę na gimnastykę dla języka.

Na czym polega fenomen łamańców językowych?

Zbitki podobnie brzmiących głosek, trudnych do wymówienia dźwięków lub skomplikowanych wyrazów to najczęstsze powody, dla których łamańce językowe są tak problematyczne do wymówienia (i zapisania).

Znajdziesz je niemal w każdym języku. Zwykle stosuje się je w formie zabawy w trakcie nauki, podczas ćwiczeń u logopedy lub by poprawić dykcję. Często korzystają z nich aktorzy, dziennikarze, wokaliści, nauczyciele oraz inne osoby pracujące głosem.

Czy w biznesie również jest miejsce na wykorzystanie łamańców językowych?

Tak! Regularny trening pomoże Ci poprawić wymowę i płynność wypowiedzi. Unikniesz zacinania się i ograniczysz liczbę błędów popełnianych przy wypowiadaniu trudnych słów.

To też świetny sposób na rozgrzewkę języka i strun głosowych tuż przed spotkaniem z klientem, poprowadzeniem prezentacji, wykładu, szkolenia albo nagraniem wideo, które chcemy opublikować w mediach społecznościowych.

Łamańce językowe pomogą Ci też trochę się rozluźnić i zmniejszyć stres, np. przed wystąpieniami czy rozmową. Skupiając się na poprawnym wymówieniu konkretnych słów, odsuwasz złe myśli na bok.

Najpopularniejsze łamańce językowe po polsku

Polskie łamańce językowe najczęściej zawierają zbitki takich głosek jak sz, cz, rz, ż, ś, ź, ch.

Niektóre łamańce stworzyli pisarze, poeci (np. Jan Brzechwa czy Ludwik Jerzy Kern), autorzy tekstów piosenek i wokaliści (np. Jeremi Przybora). Pozostałe to popularne wyrażenia nieznanego autorstwa.

Oto kilka najpopularniejszych i najciekawszych łamańców językowych. Czy znasz je i potrafisz wymówić?

W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie.
Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego.
Jola lojalna, Jola nielojalna.
Bezczeszczenie cietrzewia cieszy moje czcze trzewia.
Na półce stoją butelki oetykietkowane i nieoetykietkowane.
Gdy Pomorze nie pomoże, to pomoże może morze, a gdy morze nie pomoże, to pomoże może Gdańsk.

Możesz potraktować te zdania jako rozgrzewkę. A jeśli chcesz zrobić porządną gimnastykę dla języka, to podrzucę Ci kilka łamańców, których uczyłam się na ćwiczeniach z retoryki na studiach dziennikarskich.

By pracował język, usta oraz główka, mamy tu dla Ciebie różne łamisłówka. Sam mistrzem wymowy zostaniesz z łatwością, tylko je powtarzaj z rosnącą prędkością.

I wespół w zespół, by żądz moc móc zmóc.
Leży Jerzy na wieży i nie wierzy, że w tej wieży jest sto jeży i pięćdziesiąt jeżozwierzy.
Czyżyk żuł rzemyk, gdy przeżuł — mżyło. Żuczek pszenżyto przerzynał piłą.
Staszek z Suszyna szedł szukać szyszek. W puszczy usłyszał szczebiot trzech mniszek.
Roland i Laura parli powoli na kolorowych rolkach po roli. Rola jest trudną rolą dla rolki, więc Roland z Laurą dostali kolki.
Mistrz z Pyzdr w pstrej koszuli czule tuli się do Uli.

A może kilka trudnych słów? Sprawdź, czy wiesz, jak je zapisywać

Czasami już nawet jedno słowo może być łamańcem językowym. Trudno wymówić (i zapisać) chociażby takie wyrazy, jak chrząszcz, rewolwerowiec, gżegżółka, wyindywidualizowany, bezcześcić, dziewięćsetdziewięćdziesięciodziewięciotysięczny czy kwas deoksyrybonukleinowy.

Ciekawe informacje opracowała Anna Zagajewska w artykule Trudne słowa. Wybrane problemy ortograficzne w praktyce pisarskiej. Zawarto w nim wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów polonistyki – czyli ludzi o rozwiniętych umiejętnościach ortograficznych. Dzięki temu badaniu udało się wyodrębnić kilka trudnych słów (przynajmniej dla badanej grupy). Wśród nich znalazły się:

ponaddwuipółmiesięczny (11% poprawnych odpowiedzi);
eksmąż (23% poprawnych odpowiedzi);
nicnierobienie (23% poprawnych odpowiedzi);
pomału (39% poprawnych odpowiedzi);
nowo narodzony (43% poprawnych odpowiedzi).

Te wyrazy nie łamią języka, ale pisownia łączna i rozdzielna sprawia wiele problemów autorom. Aby uniknąć tego typu błędów, korzystaj z wiarygodnych źródeł. Piszę o nich w artykule Skąd czerpać wiedzę o języku.
Międzynarodowy Dzień Łamańców Językowych to doskonały moment, żeby sprawdzić swoją dykcję.