[PODCAST #001] Międzynarodowy Dzień Książki i Praw Autorskich

O czym jest ten odcinek podcastu?

Data premiery podcastu Zapanuj nad słowami nie jest przypadkowa – 23 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Książki i Praw Autorskich.

Z tym świętem wiąże się wiele pytań:

Nadszedł czas, aby rozwiać te wątpliwości.

W pierwszym odcinku zabiorę Cię w podróż z Walencji przez Barcelonę aż do najdalszych zakątków świata, by odkryć historię i tradycje związane z tym wyjątkowym dniem.

Linki do firm i osób wymienionych w tym odcinku podcastu

UNESCO – Międzynarodowy Dzień książki i Praw Autorskich
Małopolskie Dni Książki – Książka i Róża
Vincente Clavel Andres – twórca Międzynarodowego Dnia Książki

Idea Międzynarodowego Dnia Książki

Międzynarodowy Dzień Książki i Praw Autorskich to wydarzenie o bardzo ciekawej historii i długiej tradycji. W tym roku miłośnicy książek i bibliofile obchodzili je po raz 28.

W 1995 roku na 28. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO został ustanowiony Międzynarodowy Dzień Książki i Praw Autorskich – na wniosek rządu Hiszpanii i Międzynarodowej Unii Wydawców. Celem jest promocja czytelnictwa, edytorstwa i ochrony własności intelektualnej za pomocą praw autorskich.

W Hiszpanii to bardzo ważne święto – 23 kwietnia król wręcza najpoważniejszą nagrodę literacką dla autora hiszpańskojęzycznego dzieła – Premio Cervantes.

Zwykle tego dnia prezentuje się książki. Organizowane są spotkania z twórcami, wieczory autorskie i wystawy. Szkoły aranżują zabawy tematyczne. Dobrym zwyczajem jest również obdarowywanie się książkami, w tym audio- i e-bookami. Każda forma się liczy! Księgarze w wielu krajach rozdają dzieciom talony na książki, a część pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży jest przekazywana organizacjom humanitarnym.

Kto wymyślił Dzień Książki? 

Na pomysł organizacji Dnia Książki wpadł Vicente Clavel Andrés, wydawca, pisarz, redaktor, tłumacz z Walencji. Przy ulicy Hernána Cortésa 8 w Walencji założył Wydawnictwo Cervantesa. W 1918 roku przeprowadził się do Barcelony i to właśnie tam w 1923 roku wpadł na pomysł zorganizowania dnia poświęconego książkom. Zainspirował się Miguelem de Cervantesem i jego książką Don Kichot de la Mancha. Całe życie poświęcił rozpowszechnianiu kultury poprzez książki w oficjalnej Izbie Księgi Barcelońskiej. Był promotorem latynoamerykańskich autorów, walczył o powszechny dostęp do kultury. Kiedyś napiszę o nim więcej, bo to bardzo ciekawa postać!

Pierwotnie święto planowano obchodzić 7 października, ponieważ prawdopodobnie w tym dniu urodził się Cervantes. Jednak wielu naukowców miało wątpliwości, czy ta data jest wiarygodna, dlatego ostatecznie ustalono, że będzie to 23 kwietnia – dzień śmierci pisarza.

W 1926 roku król Alfons XIII podpisał Dekret Królewski, na mocy którego ustanowiono Dzień Książki. Oficjalnie zaczęto je w Hiszpanii obchodzić cztery lata później, w 1930 roku. Zwyczaj ten podchwyciły w 1964 roku pozostałe kraje hiszpańskojęzyczne. Obecnie każdy, kto 23 kwietnia kupi w Katalonii książkę, otrzymuje również kwiat.

Symboliczna data

Data 23 kwietnia dla literatury światowej jest szczególna. W tym dniu w roku 1616 zmarli bowiem Miguel de Cervantes, William Szekspir i peruwiański historyk Inca Garcilaso de la Vega, przy czym datę śmierci Szekspira podaje się według kalendarza juliańskiego, a pozostałych dwóch – według gregoriańskiego. Na ten sam dzień przypada również rocznica urodzin lub śmierci innych wybitnych pisarzy, np. Maurice’a Druona, Halldóra Laxnessa, Vladimira Nabokova, Josepa Pla i Manuela Mejía Vallejo.

Co o Międzynarodowym Dniu Książki mówi legenda?

Historycznie idea Dnia Książki wywodzi się z Barcelony – 23 kwietnia jest w tym regionie hucznie obchodzonym świętem narodowym jako dzień jej patrona, świętego Jerzego (Sant Jordi). Zgodnie z długą tradycją tego dnia obdarowywano kobiety czerwonymi różami, które miały symbolizować krew smoka pokonanego przez świętego. Później kobiety zaczęły odwzajemniać się mężczyznom podarunkami w postaci książek.

Święty Jerzy według tradycji był rzymskim trybunem w wojsku Dioklecjana. Został ścięty jako chrześcijanin w 303 roku. Po jakimś czasie uznano go za patrona Imperium Bizantyjskiego i rycerzy. Autor hagiografii, obok innych legend, przedstawia barwną opowieść o świętym Jerzym, który uwalnia córkę króla libijskiego miasta od smoka terroryzującego królestwo. Katalońska wersja legendy sytuuje całe wydarzenie w Montblanc, gdzie znajduje się Brama Świętego Jerzego z rosnącym u jej stóp krzewem róży. Krzew z czerwonymi kwiatami wyrasta z rozlanej krwi zabitego smoka, a święty Jerzy, zanim odjedzie, zrywa najpiękniejszą różę dla księżniczki.

Święto Książki i Róży w Polsce

W Polsce święto obchodzone jest od 2007 roku. Jednak już w 2002 roku w Małopolsce, na wzór Hiszpanii, 23 kwietnia zaczęto organizować Małopolskie Dni Książki „Książka i Róża”. Jest to inicjatywa krakowskiego oddziału Polskiej Izby Książki, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie oraz władz województwa.

Ideą nadrzędną Małopolskich Dni Książki jest rozwój czytelnictwa w regionie oraz zachęcenie mieszkańców do odwiedzania księgarń. W Małopolsce mieszka wielu wybitnych pisarzy, poetów, literatów. W Krakowie prężnie działają wydawnictwa, księgarnie i hurtownie książek, dysponujące olbrzymim potencjałem intelektualnym i organizacyjnym. Akcja „Książka i Róża” ma stać się, w zamyśle organizatorów, wielkim świętem wszystkich, którym losy książki nie są obojętne.

Miałam szczęście urodzić się i mieszkać w Krakowie. Odkąd wprowadzono w Małopolsce nowe święto, co roku odwiedzałam ulubione księgarnie. Wracałam z zapasem książek i różami. Po przeprowadzce do Walencji chciałam zobaczyć, jak świętują Hiszpanie. Niestety pandemia pokrzyżowała moje plany. Jednak wreszcie po dwóch latach udało mi się wyjechać do Barcelony – miejsca, w którym wszystko się zaczęło. 

Prawo autorskie

Pierwsza międzynarodowa konwencja, której przedmiotem była ochrona praw autorskich dzieł literackich i artystycznych, pochodzi z roku 1886. Dopiero jednak 70 lat później, w 1956 roku, zaczęła obowiązywać Powszechna Konwencja o Prawie Autorskim. Polska przystąpiła do niej w latach siedemdziesiątych. Znak copyright (©), czyli zastrzeżenia praw autorskich, możemy zobaczyć na różnego rodzaju wydawnictwach: książkach, filmach, płytach.

Międzynarodowy Dzień Książki i Praw Autorskich jest doskonałą okazją, aby zwrócić uwagę na znaczenie szanowania prac autorów i zapewnienia im ochrony praw autorskich. Warto zastanowić się, jakie znaczenie mają książki w naszym życiu i jak możemy pomóc w ochronie pracy autorów.

Światowa stolica książki

W związku z rosnącym sukcesem Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich UNESCO postanowiło stworzyć tytuł Światowej Stolicy Książki. Jako pierwsze miasto wyróżnienie to otrzymał Madryt. Tytuł ten przyznawany jest co roku przez UNESCO jako wyróżnienie dla najlepszego programu promującego książki i czytelnictwo. W 2016 roku tytuł Światowej Stolicy Książki nosił Wrocław. Jest to pierwsze miasto w Polsce, które uzyskało ten tytuł UNESCO.

Dyrektor Generalna UNESCO mianowała Akra (w Ghanie) Światową Stolicą Książki UNESCO do 2023 roku. Natomiast Światową Stolicę Książki do 2024 roku zostanie Strasburg.

Wspieraj czytelnictwo

Książki od wieków były jednym z najważniejszych sposobów przekazywania wiedzy i kultury. Od czasów wynalezienia druku przez Guttenberga stały się łatwiej dostępne i powszechne. Dziś czytanie książek wciąż pozostaje jednym z najważniejszych sposobów rozwijania wyobraźni, kreatywności i zdobywania wiedzy. Zmienia się jednak zarówno tradycyjne podejście do literatury, jak i sposób wydawania książek.

O tym, jak wydać i skutecznie promować książkę, opowiada Kasia Szulik w 3. odcinku mojego podcastu Czy self-publishing jest dla Ciebie? 

Jak możemy wspierać czytelnictwo?

Warto zacząć od tego, aby kupować książki legalnie i wspierać autorów. Możemy również promować ideę szacunku dla praw autorskich w naszych społecznościach i na platformach internetowych. Dzięki temu możemy pomóc w zapewnieniu, że autorzy otrzymują należną im ochronę, a książki pozostaną ważnym źródłem wiedzy i kultury przez wiele lat.

Daj znać, jak świętujesz. Planujesz kupić sobie z tej okazji książkę? A może znasz jakąś ciekawą akcję promującą czytelnictwo?