Jak poprawnie zapisywać i odmieniać nazwy geograficzne – poradnik na wakacje

Zbliżają się wakacje – czas planowania, podróżowania i niekiedy… drobnych kłopotów językowych. Nawet jeśli nie wybieramy się daleko, nazwy miejscowości mogą nam sprawić problem – znamy je, ale tylko w formie mianownikowej. Często także nie wiemy, czy istnieje spolszczenie i jak ono brzmi. Oto przewodnik, który pomoże Ci płynnie nawigować przez językowe wody.

Pisownia nazw geograficznych: dużą czy małą literą?

Podstawowa zasada mówi, że wszystkie człony nazw geograficznych i miejscowych (regionów, krain, miast, gór, rzek itp.), z wyjątkiem przyimków, piszemy wielką literą.

Ale uwaga, małą literą piszemy początkowy (pospolity) wyraz tych nazw, jeśli drugi człon jest nieodmieniającym się rzeczownikiem w mianowniku, np. półwysep Hel, pustynia Gobi. 

Jeśli chcesz się dowiedzieć, jak poprawnie stosować przyimki do i na w odniesieniu do nazw geograficznych, przeczytaj artykuł: Na Hel czy do Helu – językowe dylematy z nazwami geograficznymi.

Pisownia nazw geograficznych: po polsku czy w oryginale

Nazwy geograficzne mogą mieć różne formy zapisu – spolszczoną lub oryginalną. Jednak – inaczej niż w przypadku niektórych nazwisk – nie ma zwyczaju stosowania pisowni wariantywnej. Nazwy wszystkich stolic należy używać w formie spolszczonej, o ile to oczywiście możliwe.

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na pisownię nazw własnych jest tradycja. Zazwyczaj stosujemy oryginalną ortografię. Nie ma jednak reguły bez wyjątków.

Część nazw geograficznych ma formy spolszczone. Pisownię spolszczoną stosujemy w odniesieniu do nazw państw, krain geograficznych, mórz, stolic, dużych lub ważnych miast i sporadycznie do innych nazw geograficznych. Przykładowo pisownia: España, France, Deutschland, Italia, 日本, Paris, Madrid, München czy Roma nie jest akceptowana przez normy języka polskiego. Poprawnie zapisujemy jako: Hiszpania, Francja, Niemcy, Włochy, Japonia, Paryż, Madryt, Monachium, Rzym. Pisownia rodzima jest w tym wypadku tak mocno utrwalona, że użycie nazw oryginalnych w polskim kontekście wydaje się bardzo pretensjonalne.

W odniesieniu do pozostałych nazw stosujemy pisownię oryginalną: Poreč, Chamonix-Mont-Blanc, Pratovecchio, Bärnstatt.

Pisownia nazw geograficznych: transkrypcja i transliteracja

Nazwy pochodzące z obcych języków, w których stosuje się znaki nieobecne w polskim alfabecie, zapisujemy, stosując zasady transkrypcji i transliteracji. Podaje je Słownik ortograficzny języka polskiego opracowany pod redakcją Mieczysława Szymczaka oraz Nowy słownik ortograficzny PWN zredagowany przez zespół Edwarda Polańskiego.

We wszystkich opracowaniach, od których żądamy maksymalnej precyzji zapisu, przede wszystkim w pracach naukowych lub opisach bibliograficznych, powinniśmy stosować transliterację. Jest ona bardziej precyzyjna od transkrypcji, a w wielu wypadkach ustalona za pomocą norm krajowych i międzynarodowych. Pierwszą zaletą transkrypcji jest jednak większa wierność w oddawaniu brzmienia oryginału, drugą – stosowanie głównie znaków ortograficznych, co ma duży walor praktyczny. W stosunku do wielu nazw własnych nie musimy stosować tych zasad, ponieważ nazwy te mają swe od dawna ustalone polskie odpowiedniki.

Odmiana nazw geograficznych

Nazwy geograficzne spolszczone

Spolszczone nazwy geograficzne odmienia się zgodnie z zasadami odmiany rzeczowników pospolitych oraz rodzimych nazw własnych, jeśli tylko można włączyć te nazwy do określonego wzorca odmiany. Mimo to jednak, na mocy zwyczaju, liczne nazwy miejscowe pozostają nieodmienne, ponieważ w wielu wypadkach trudno ustalić, do którego wzorca odmiany należałoby włączyć określoną nazwę.

Nazwy geograficzne niespolszczone

Znacznie trudniejsza jest natomiast odmiana nazw niespolszczonych. Również w tym wypadku obowiązuje zasada odmieniania nazwy, jeśli tylko da się ją włączyć do określonego wzorca odmiany. Mimo to jednak liczne nazwy miejscowe pozostają nieodmienne, choć można by dla nich taki wzorzec łatwo znaleźć. Ustalenia szczegółowe dotyczące odmiany nazw geograficznych niespolszczonych są następujące:

Nieodmienne nazwy geograficzne

Nie odmieniają się:

  • nazwy, dla których nie można ustalić wzoru odmiany, np. Baku, Capri, Dhaulagiri, Fidżi, Haiti, Hanoi, Peru, Soczi, Turku;
  • nazwy akcentowane na ostatniej sylabie,
    np. Calais, Clermont–Ferrand, Verdun;
  • nazwy rodzaju nijakiego zakończone na -um,
    np. Bochum, również spolszczone: Bizancjum, Monachium.

UWAGA Nazwy własne rodzaju męskiego zakończone
na -um odmieniamy, np. Chartum (-mu, -mie).
Nie odmieniamy zwyczajowo wielu innych obcych nazw miast, np. Bonn, Los Angeles, Nottingham.

Odmienne nazwy geograficzne

Powinniśmy odmieniać następujące obce nazwy geograficzne:

  • nazwy słowiańskie, np. Burgas (-su), Hradec (-dca);
  • nazwy zakończone na -a, np. Atlanta (-ncie, -ntę), Casablanca (-nce, -ncę; można też pisać Casablanka), Parma (-mie, -mę);

UWAGA W odmianie nazw miejscowości włoskich typu Piacenza, Vicenza, Monza, Faenza, wymawianych [pjaczenca, wiczenca, monca, faenca], stosuje się wzór odmiany nazw polskich Dębica, Kamienica:

Piacenza, DCMs. Piacenzy, B. Piacenzę, N. Piacenzą;

Vicenza, DCMs. Vicenzy, B. Vicenzę, N. Vicenzą.  

  • nazwy zakończone na -e

Wśród obcych nazw geograficznych zakończonych na -e odmieniają się tylko słowiańskie,
np. Pardubice (-bic), Skopje (-pja), ale w tym wypadku jest też możliwa nieodmienność.

Nazwy niesłowiańskie, zarówno te, które mają -e w wymowie, jak i te, które mają -e tylko w zapisie, pozostają nieodmienne, np. Halle, Udine, Newcastle.

  • nazwy zakończone na -o

Obce nazwy geograficzne zakończone na -o mogą się odmieniać, jednak większość z nich zwyczajowo nie jest odmieniana, np. Chicago, Orinoko, Oslo, Palermo.

Pisownia i odmiana nazw geograficznych

Każda nazwa na mapie ma swoją historię, którą warto poznać. Być może to właśnie poprawna pisownia i odmiana nazw geograficznych okażą się kluczem do głębszego połączenia z miejscami, które odwiedzisz. Niech Twoje podróże będą pełne ciekawych odkryć, zarówno tych na mapie, jak i w słowniku. Bo przecież każda podróż – nawet ta lingwistyczna – zaczyna się od pierwszego kroku.

Literatura

  1. Jan Grzenia, Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi, Warszawa 2008.
  2. Słownik nazw miejscowości i mieszkańców, Warszawa 2007.
  3. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata, wydanie 2, 2019 rok, https://www.gov.pl/attachment/19fa85f9-65de-4bb0-8cc4-7dc552229b7d [dostęp: 24.04.2024].
  4. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wydanie 7, 2023 rok, https://www.gov.pl/attachment/b21b1ef9-aa8b-4a4f-bdc1-fbe0f0e1943e [dostęp: 24.04.2024].
Patrycja Bukowska

Polecane wpisy