Włoskie słowa w języku polskim – czy znasz popularne italianizmy?
Włoskie słowa w języku polskim pojawiają się bardzo często. Niektóre są oczywiste, ale część z nich może Cię zaskoczyć. Sprawdź, jakie wyrazy pochodzą z tego języka!
Kuchnia, sztuka, architektura, moda, dolce far niente… Włochom zawdzięczamy naprawdę wiele! Nie inaczej sprawa wygląda w przypadku języka – polszczyzna jest pełna zapożyczeń z włoskiego, tzw. italianizmów. Z okazji Międzynarodowego Dnia Pizzy (który obchodzimy 9 lutego) zebrałam w tym artykule ciekawe, popularne, a czasami zaskakujące włoskie zapożyczenia!
Italianizmy – włoskie słowa w języku polskim
Italianizm, czyli zapożyczenie z języka włoskiego, według Słownika języka polskiego PWN jest to „wyraz, zwrot, konstrukcja składniowa przejęte z języka włoskiego lub na nim wzorowane”.
Italianizmy mogą mieć różne formy w różnych językach. Niektóre słowa mogą zostać dostosowane fonetycznie do wymowy w danym języku, podczas gdy inne zachowują swoją oryginalną formę. Ponadto niektóre italianizmy mogą zyskać w jakimś języku inne znaczenie, niż miały w języku włoskim.
Językoznawcy dzielą je na różne kategorie, np. na podstawie stopnia przyswojenia w języku. I tak wyróżniamy zapożyczenia:
Pisownia italianizmów w języku polskim jest w dużym stopniu spolszczona. Czasem być może nawet nie zdajesz sobie nawet sprawy z tego, że dane słowo pochodzi z języka włoskiego! Niektóre słowa funkcjonują jednak w oryginalnej formie – jako dosłowne cytaty.
Warto rozwiązać jeszcze jedną kwestię.
Chociaż Włochy kojarzą się z makaronem, makaronizm to zgodnie z definicją Słownika języka polskiego PWN „obcy, często łaciński wyraz, zwrot lub obca forma wplecione do tekstu w języku ojczystym”. Wszystkie italianizmy są więc makaronizmami, ale nie wszystkie makaronizmy – italianizmami.
Włoskie słowa w języku polskim – skąd się wzięły?
Początki stosowania zapożyczeń z włoskiego sięgają przełomu XV i XVI wieku. To wtedy nastąpił rozkwit włosko-polskich kontaktów. Wysoko usytuowani Polacy jeździli do Włoch przede wszystkim się uczyć, ale też w celach rekreacyjnych i religijnych (na pielgrzymki).
Prawdziwym przełomem w epoce renesansu okazało się jednak małżeństwo króla Zygmunta Starego z Boną Sforzą. Bez jej wkładu być może trudno byłoby nam ugotować chociażby rosół z… włoszczyzną!
W XVII i XVIII wieku włoscy artyści, architekci, handlowcy i rzemieślnicy jeszcze chętniej przybywali do kraju nad Wisłą i decydowali się w nim zamieszkać. Ten okres również przyniósł wiele włoskich zapożyczeń, głównie tych związanych z kulturą, sztuką i dworskim życiem.
Ostatnie kilkadziesiąt lat to z kolei wakacyjne wyjazdy Polaków. Przyniosły one rosnącą popularność włoskiej kultury i sztuki, a co za tym idzie – do naszego języka zaczęły wchodzić nazwy związane z tymi dziedzinami. Nowe italianizmy pojawiają się tak naprawdę cały czas, bo nasz język się rozwija. Czasami to również takie wyrazy, które przejmujemy nie bezpośrednio z włoskiego, a za pośrednictwem innego języka – np. angielskiego (np. latte macchiato).
Jeśli masz ochotę poznać historię kawy, to przeczytaj artykuł: Co ma koza do kawy.
Jak często stosuje się italianizmy? Autorzy książki Italiano Vero. Leksyka włoska w polszczyźnie w XXI wieku odnotowali aż 2508 haseł pochodzenia włoskiego funkcjonujących w języku polskim (wymienili je w II części opracowania).
Najciekawsze włoskie słowa – kuchnia, sztuka
Wszyscy znają takie wyrazy jak pizza, mozzarella, cappuccino, espresso, spaghetti, loggia, al dente, frutti di mare… Ale czy wiesz, jakie mniej oczywiste słowa pochodzą z języka z włoskiego?
Jednym z powszechnych obszarów, w których można zaobserwować italianizmy, jest kuchnia. Włoskie potrawy, takie jak pizza, spaghetti czy espresso, są znane i spożywane na całym świecie. Często zachowują one swoją włoską nazwę. Jednak również wiele krajów przyjęło włoskie nazwy na określenie swoich rodzimych potraw, jak na przykład amerykańska pizza pie czy francuskie spaghetti bolognaise.
Dzięki Włochom mamy w języku m.in. takie nazwy warzyw, jak:
Oprócz nazw warzyw znane są jeszcze inne kulinarne zapożyczenia:
W dziedzinie mody italianizmy również odgrywają istotną rolę. Słowa takie jak dolce vita, bella donna są powszechnie stosowane w wielu językach, aby opisać włoski styl życia, piękno i modę.
W muzyce zapożyczenia z włoskiego również mają swoje miejsce. Terminy muzyczne, takie jak allegro, adagio czy forte, są powszechnie stosowane w notacji muzycznej i interpretacji utworów na całym świecie. Ponadto włoskie nazwy gatunków muzycznych czy nazw instrumentów, takie jak opera czy sonata, wiolonczela (wł. violoncello) są powszechnie znane i stosowane w wielu językach.
Jednak italianizmy nie ograniczają się jedynie do kuchni, mody czy muzyki. Wpływ włoskiego języka jest również widoczny w dziedzinach nauki, technologii czy sztuki. Na przykład terminy takie jak papier maché, fresco są powszechnie stosowane w wielu językach, aby opisać techniki artystyczne. Znamy też słowa: akwarela (wł. acquarella); fraszka (wł. frasche – głupstwa, bzdury, liczba mnoga; od frasca – gałązka).
Włoskie słowa w języku polskim
Poniżej znajdziesz przykłady italianizmów w języku polskim – niektóre wydają się oczywiste, innej mniej. Jestem ciekawa, które z nich Cię zaskoczą.
Znajomość zapożyczeń w pracy korektora jest niezmiernie istotna, szczególnie jeśli ma on do czynienia z tekstami tłumaczonymi. O tym, jakie błędy można znaleźć w przekładach, przeczytasz na moim blogu.
Chociaż obecnie w języku polskim królują zapożyczenia z angielskiego – język ewoluuje, a zapożyczenia językowe wraz z nim. Kto wie, jakie włoskie słowa dołączą do naszego słownika w przyszłości.
Źródła
A. Szemberska, Wybrane nowe italianizmy we współczesnej polszczyźnie, „Kwartalnik Językoznawczy” 2011/3 (7).
M. Bańko (red.), Nie całkiem obce. Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim, Warszawa 2016.
Ł. Berezowski, J. Ciesielka, Italiano Vero. Leksyka włoska w polszczyźnie w XXI wieku, Łódź 2023.
