Wszystko, co musisz wiedzieć o pisowni walut

W czasach kryzysu sporo mówimy o pieniądzach, a właściwie o ich braku. Popularne stało się lokowanie kapitału w walutach obcych. Błędy w zapisie jednostek monetarnych mogą prowadzić do nieporozumień i problemów w transakcjach finansowych, a także wprowadzać chaos w codziennej komunikacji. Czas więc spojrzeć na ten temat z perspektywy poprawności językowej i zasad edytorstwa.

Jednostki monetarne – zasady zapisu

Istnieją cztery sposoby zapisu walut:

Przyjrzyjmy się każdej z tych form.

Słowny zapis walut

Nazwy walut to rzeczowniki pospolite i nie ma powodu, dla którego miałoby się pisać je od dużej litery. O ile walutę amerykańską, szwajcarską czy polską zazwyczaj piszemy poprawnie, o tyle z walutą Unii Europejskiej wciąż mamy problemy. Często spotykam w tekstach zapis od dużej litery, a to błąd!

Słowne określenia walut zapisujemy małymi literami, np.:

euro; frank; złoty; dolar; korona; rupia; jen.

Nie ma zasady bez wyjątków. Jeżeli w nazwie waluty jest nazwa własna państwa, wtedy oczywiście zapiszemy tę nazwę dużą literą, np.:

dolar Hongkongu; funt Świętej Heleny.

Jeżeli taka sama nazwa waluty występuje w kilku krajach, dodajemy przymiotnik lub nazwę własną:

Pełną nazwę waluty podajemy:

Skróty jednostek monetarnych 

Skróty są zazwyczaj używane w publikacjach niebeletrystycznych o charakterze ogólnym.

Użycie kodu ISO (EUR, GBP, USD, CHF)

Międzynarodowy standard został przyjęty przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO – International Organization for Standardization).

Kodów literowych używa się w tekstach specjalistycznych, szczególnie w dokumentach instytucji i organizacji unijnych (por. Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny), a także w tabelach kursowych banków, kantorów, giełd.

Kod nie jest tym samym co skrót waluty czy symbol. Nie powinno się go stosować w codziennych sytuacjach komunikacyjnych.

Kod ISO 4217 składa się z trzech liter:

Kod ISO 4217 likwiduje problemy spowodowane używaniem przez różne kraje takich samych nazw walut (np. dolar, frank czy funt).

Standard określa również podział głównej jednostki walutowej. Zazwyczaj dzieli się ona na 100 mniejszych jednostek (np. 1 złoty = 100 groszy), ale spotykany jest również podział w stosunku 1/10 czy 1/1000. Niektóre kraje nie używają podziału dziesiętnego. Istnieją też waluty niedzielące się na mniejsze jednostki.

Teksty specjalistyczne, akty prawne

Gdy jednostka monetarna jest poprzedzona liczbą, kwoty zapisujemy w całości cyframi i podajemy odpowiedni kod ISO. W niektórych tekstach możemy też używać skrótów, np.:

25 EUR; 150 USD; 1500 zł; 25 000 fr.

W unijnych tekstach prawnych (Dziennik Urzędowy) kod ISO jest formą obowiązującą:

Opłaty sądowe mogą wynosić od 100 GBP do ponad 1500 GBP.

Celem powinno być zapewnienie środków finansowych na wdrożenie niniejszej dyrektywy w wysokości co najmniej 9,3 mln EUR na wydatki operacyjne.

Tabele

W nagłówkach tabel i wykresów stosujemy kod ISO w następującej formie (zazwyczaj podany w nawiasach i zapisany kursywą), np.:

(w GBP); (w tys. EUR); (w mln USD).

Użycie symboli (€, $, £, ƒ)

W niektórych tekstach wykorzystuje się symbole walut (€, $, £, ƒ). Ich zapis nie jest skodyfikowany w przepisach językowych, jednak w praktyce edytorskiej zaleca się zapisywanie symbolu po liczbie i wstawianie odstępu między symbolem a kwotą wyrażoną cyframi, np.:

234 €; 320 $; 196 £; 239 ƒ.

Błędny jest więc zapis: *$10, *10$.

Symbole walut stosujemy tylko po zapisach cyfrowych lub cyfrowych ze skrótem, czyli: 234 €, 320 $; 234 tys. €; 320 mln $.

Błędem jest stosowanie symboli po zapisach słownych: *trzysta €, *3 miliony $, *4 miliardy €.

Symbole stosuje się wyłącznie ze względów graficznych (np. na wykresach). Są także dopuszczalne w tekstach niespecjalistycznych i materiałach reklamowych (np. w katalogach sprzedaży).

Kiedy zapisywać skrót, a kiedy stosować symbol?

Wypowiedziała się na ten temat Rada Języka Polskiego:

[…] polska waluta ma dwa oznaczenia — oficjalne PLN oraz potoczne zł. Ich użycie zależne jest zatem od typu tekstu, w których miałyby wystąpić. W tekstach oficjalnych, w dokumentach księgowych, przelewach bankowych itp. stosuje się oznaczenie PLN, w korespondencji prywatnej, w notatkach prywatnych itp. — zł; na metkach w sklepach spotyka się obie formy, choć właściwsze (bo bardziej swojskie) jest raczej w tej sytuacji użycie zł. 

Wydaje się, że tylko w jednym typie tekstów musi wystąpić nazwa PLN — w dokumentach bankowych, gdzie ma ona charakter międzynarodowego terminu. W innych tekstach, nawet oficjalnych (w umowach o pracę, rachunkach, fakturach itp. aktach prawnych), spotyka się zarówno jedno, jak i drugie oznaczenie. Konieczność stosowania któregoś z nich nie jest regulowana normą językową, lecz ewentualnymi wymogami prawnymi.

Jak wpisać symbol waluty w programie Microsoft Word?

Jeśli musisz wstawiać różne symbole walut w swoich dokumentach, to może Ci się przydać tabela, w której znajdziesz symbole waluty, kody ISO, kody szesnastkowe, znaki unicode, kod HTML i CSS.

Niektóre symbole możesz wstawić bezpośrednio z klawiatury lub za pomocą skrótów klawiaturowych.

Pozycja kodu ISO lub symbolu przy wartościach liczbowych

Wartości liczbowe jednostek monetarnych mogą być wyrażane za pomocą zapisów słownych, cyfrowych i słowno-cyfrowych:

4,5 tys. CHF ; 4500 fr.; cztery i pół tysiąca franków.

Skróty i symbole umieszcza się po kwocie i zapisuje z odstępem:

650 USD; 134 CHF ; 78 €; 33 £.

Uwaga!
W języku angielskim, irlandzkim, łotewskim i maltańskim stosuje się odwrotną kolejność, tzn. kod walutowy ISO lub symbol umieszcza się przed kwotą: a sum of EUR 30, £ 196.

Zapis walut z tysiącami, milionami lub miliardami

Kwoty podawane w tysiącach, milionach czy miliardach zapisuje się z użyciem odpowiednich skrótów lub pełnych nazw walut:

650 tys. PLN;
6 mln euro;
3,3 tys. GBP;
1,5 mld dolarów.

Jeśli się zastanawiasz, jak zapisywać liczby i przedziały liczbowe, przeczytaj artykuł, w którym wszystko wyjaśniam.

Jak zapisywać nazwy walut w tłumaczeniach?

Jeśli pracujesz z tekstami tłumaczonymi, może się zastanawiasz, jak zapisywać waluty w tłumaczeniach, szczególnie kiedy w tekście źródłowym mamy tylko symbol. Czy w tekście docelowym zostawiamy symbol z tekstu źródłowego? W poradniku Vademecum tłumacza. Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy opracowanym przez Dyrekcję Generalną ds. Tłumaczeń Pisemnych, Komisji Europejskiej znajdziemy następujące wskazówki:

Podając w tekście kwotę wyrażoną w jakiejś walucie, w tabelach i w wyliczeniach używa się trzyliterowych kodów walut, np. 12 EUR, 75 GBP, 100 000 PLN. W pozostałych przypadkach i w tekstach prasowych stosuje się pełną formę waluty, np. wprowadzenie euro w Słowenii.

W kodeksie tłumacza przysięgłego brak wzmianki o zapisie nazwy/symboli walut w tłumaczeniach, więc powyższe Vademecum stanowi wyznacznik w tym temacie.

Zasady zapisu walut – euro

Tej walucie poświęcę więcej miejsca. Zgodnie z ustaleniami Rady Europejskiej przyjętymi w Madrycie w 1995 roku wspólna waluta Unii Europejskiej nosi nazwę euro. Jedno euro dzieli się na 100 centów. Symbolem jest znak €, a kod ISO to EUR.

Napiszemy więc: 127 dolarów, ale 235 euro.

Nazwa euro, choć ma w języku polskim wzorzec odmiany (jest to rzeczownik rodzaju nijakiego), pozostaje nieodmienna. Nie istnieje też forma liczby mnogiej dla tego wyrazu. Napiszemy więc: 127 dolarów, ale: 235 euro.

Rada Języka Polskiego wyjaśnia na swojej stronie, dlaczego nie odmieniamy nazwy unijnej waluty:

Można sądzić, iż nie utrwalił się zwyczaj odmieniania tego wyrazu, ponieważ w dopełniaczu liczby mnogiej musiałby mieć postać eur (w dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowniki rodzaju nijakiego przybierają tzw. końcówkę zerową: pole – pól, okno – okien, słońce – słońc itd.), która jest nietypowa dla naszego języka. Jej nietypowość polega na tym, że ośrodkiem sylaby w wyrazie jednosylabowym jest tzw. dyftong (zapisywany jako „eu”), co sprawia, że ten jednosylabowy wyraz staje się mało wyrazisty. W wyrażeniach typu 27 eur, 89 eur, 1877 eur dźwięk, który w przybliżeniu można zapisać jako „ełr”, staje się „niezauważalny”. A właśnie dopełniacz liczby mnogiej to, jak można sądzić, najczęstsza forma, którą przybierają nazwy walut, ponieważ nazwy te łączą się na ogół z liczebnikami, a większość polskich liczebników rządzi właśnie dopełniaczem liczby mnogiej (np. 10 złotych, 15 dolarów, 30 litów, 40 rubli). 

A zatem, choć polski system językowy „przewiduje” możliwość odmiany nazwy euro przez przypadki, gdyż jest to typowy rzeczownik rodzaju nijakiego, to odmiana ta się nie przyjęła, w związku z czym najnowsze słowniki (np. „Wielki słownik ortograficzny PWN” pod red. E. Polańskiego, Warszawa 2003, s. 183) kwalifikują ten wyraz jako nieodmienny. 

Nazwy innych walut się odmieniają, ponieważ na ogół nie sprawiają takich kłopotów jak euro.

Wbrew tej opinii prof. W. Pisarek opowiedział się za odmienianiem rzeczownika euro i przytoczył przykłady częstego odmieniania tego wyrazu w języku potocznym.

Strefa euro

Określenie strefa euro jest oficjalnym terminem określającym grupę państw, które przyjęły euro jako swoją walutę. Należy unikać określeń: obszar euro, eurostrefa, eurozona czy euroland.

Zasady zapisu walut – bitcoiny

Skoro o walutach mowa, warto też spojrzeć na popularne ostatnio bitcoiny.

Jest to wirtualna waluta, która powstała w 2009 roku. Nie jest ona dziełem żadnej państwowej instytucji, jej zasoby nie są regulowane przez żaden bank centralny.

Adam Wolański w Poradni PWN wyjaśnia:

Wyraz bitcoin [czyt. bit kojn] to nazwa zdecentralizowanej, ponadnarodowej cyfrowej waluty oraz odpowiadającej jej jednostki monetarnej. W angielszczyźnie pierwsze ze znaczeń jest nazwą własną, dlatego w tym właśnie znaczeniu używana jest w tekstach anglojęzycznych wielka litera (Bitcoin, także BitCoin). W polszczyźnie używamy w obu znaczeniach małych liter. 
Wyraz został utworzony od angielskiego skrótu bit (od bi(nary) (digi)t, ‘cyfra dwójkowa’) oraz rzeczownika coin (‘moneta’). Dlatego też w polszczyźnie oprócz formy bitcoin występuje czasami wyraz bitmoneta. 

W znaczeniu waluty wyraz bitcoin nie ma liczby mnogiej.

Giełda zwiększy opłaty za wypłaty w wyniku gwałtownego wzrostu kosztów transakcji z użyciem bitcoina.

Natomiast w znaczeniu jednostki monetarnej wyraz ten możemy używać w liczbie mnogiej:

Dołącz do #booklettera

Tak prezentują się zasady dotyczące pisowni walut. Podoba Ci się takie podsumowanie? Przyda Ci się w pracy z tekstem? A może po prostu interesujesz się językiem polskim i chcesz się dowiedzieć czegoś nowego? Jeśli ten tekst wydał Ci się ciekawy, napisz mi o tym. W każdy czwartek w #bookletterze wyjaśniam kolejne zagadnienie językowe – jeśli chcesz zdobywać wiedzę o języku i pracy korektora, zapisz się już dziś.

Źródło

Departament Języka Polskiego Dyrekcji Generalnej ds. Tłumaczeń Pisemnych Komisji Europejskiej, Vademecum tłumacza. Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy, Luksemburg 2018.
Adam Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2006. 
Polszczyzna na co dzień, red. Mirosław Bańko, Warszawa 2022.
Rada Języka Polskiego
Rada Języka Polskiego
Poradnia PWN
Międzyinstytucjonalny Przewodnik Redakcyjny.